Tâm lý đám đông và hệ quả cho những nhà đầu tư tự phát

Thị trường chứng khoán năm nay liên tục tạo nên những mốc kỷ lục về thanh khoản, kèm theo tăng trưởng ấn tượng đạt 1.400 điểm vào tháng 7, trước khi có sự điều chỉnh do ảnh hưởng của đợt dịch Covid-19 thứ 4. Điều này có được do một phần bởi mặt bằng lãi suất quá thấp, phần vì nhiều kênh đầu tư khác bị ảnh hưởng do các đợt giãn cách xã hội kéo dài. Tuy nhiên, lý do chủ yếu đến từ những lời truyền miệng về khả năng sinh lời hấp dẫn của cổ phiếu, tạo nên tâm lý đám đông trong thị trường tài chính.

Mặc cho nhà đầu tư nước ngoài bán ròng mạnh suốt từ đầu năm, hay nhiều lời cảnh báo về hiện tượng quá nóng của các chỉ số, nhiều nhà đầu tư cá nhân trong nước tham gia thị trường chứng khoán với nhiều kỳ vọng. Họ đem đến nguồn tiền mặt dồi dào sẵn có trong tài khoản, chỉ đợi giải ngân.

Tâm lý đám đông trong thị trường tài chính

Thông thường, trong suy nghĩ của nhiều người, tâm lý đám đông mang ý nghĩa tiêu cực. Nhưng thực chất, hiện tượng này có cả mặt tốt và xấu. Nhiều việc làm tốt, ý nghĩa và mang tính nhân văn sâu sắc được từ cá nhân hoặc tập thể, lôi kéo đông đảo sự quan tâm, chú ý, góp sức từ cộng đồng. Tuy nhiên, trong đầu tư nói chung, gồm cả cổ phiếu hay BĐS,... tâm lý đám đông thường để lại những hậu quả nặng nề.

Gustave Le Bon - cha đẻ thuyết tâm lý học đám đông - cho rằng đám đông bao giờ cũng vô thức. Bất kể địa vị, học thức hay giai cấp, khi tham gia đám đông, chuyển thành đám đông, thì tính cách, trí tuệ hay hành động của cá nhân cũng thay đổi theo những quy luật khác. Vì thế, dù là nhà đầu tư mới, nghiệp dư hay chuyên nghiệp, việc bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông là điều khó tránh, đặc biệt khi thị trường biến đổi không ngừng.

Nhà đầu tư nghiệp dư hay chuyên nghiệp đều có thể bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông. Ảnh: Mvix Digital Signage.

Tuy nhiên, việc nắm bắt tâm lý đám đông không khó. Bởi đám đông thường hành động theo bản năng, không theo quy tắc và lặp đi lặp lại. Khi đám đông có cùng suy nghĩ, tạo nên những hành động giống nhau sẽ dễ hình thành nên xu hướng quá mức trên thị thường, như quá mua (overbought) hoặc quá bán (oversold). Cái khó của mỗi nhà đầu tư là vượt qua cám dỗ và nỗi sợ hãi do đám đông tạo ra, để có tư duy và hành xử độc lập

Tại thị trường chứng khoán Mỹ, chỉ số VIX còn được gọi là thước đo sợ hãi, đại diện cho sự mong đợi của nhà đầu tư về biến động của thị trường trong 30 ngày tiếp theo. Các nhà đầu tư Mỹ sử dụng chỉ số này để theo dõi, đánh giá tâm lý của thị trường để tự đưa ra các nhận định xem cổ phiếu có đang bị quá bán hay quá mua không.

Thị trường chứng khoán Việt còn khá non trẻ và chưa xây dựng được hệ chỉ số như VIX. Do đó, nếu muốn đi ngược lại đám đông, nhà đầu tư cần có sự hiểu biết sâu rộng về lĩnh vực mà mình lựa chọn. Việc này giúp nhà đầu tư đưa ra những đánh giá chính xác về thị trường, từ đó có đủ bản lĩnh, tự tin ra các quyết định mua/bán cổ phiếu.

Cổ phiếu với phần lớn người Việt Nam là thứ mới mẻ, nhiều tiềm năng với chỉ 3,2% dân số có tài khoản chứng khoán. Tuy nhiên, lĩnh vực đầu tư này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro khi số lượng nhà đầu tư cá nhân chiếm đến 90% giá trị giao dịch, theo thống kê từ Bloomberg. Theo giới phân tích nhận định, điều này sẽ gây ảnh hưởng không nhỏ đến thị trường nếu có bất cứ hiệu ứng đám đông nào xảy ra.

Hậu quả cho những nhà đầu tư chạy theo số đông

Anh Dũng (32 tuổi, kinh doanh tự do, Hà Nội) chia sẻ: “Đầu tư lâu năm trên thị trường nên tôi từng trải qua nhiều biến động và các cung bậc cảm xúc khác nhau. Mỗi lần đầu tư tôi lại rút được một số kinh nghiệm cho bản thân. Tuy nhiên, tâm lý tôi vẫn không thể vững vàng trước các thông tin ảnh hưởng tiêu cực đến giá cổ phiếu. Chẳng hạn như khi toàn thị trường bán tháo, tôi cũng nhanh tay cắt lỗ với hy vọng giữ được thành quả và mua được mức giá thấp hơn trong tương lai”.

Nhiều nhà đầu tư vội vàng cắt lỗ ngay khi nhận các thông tin tiêu cực trên thị trường. Ảnh: Unsplash.

Những nhà đầu tư bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông như anh Dũng có rất nhiều trên thị trường chứng khoán. Với họ, kiểm soát tâm lý và hành vi để không bị cuốn theo thị trường là bài toán khó, nhất là khi việc tham gia vào các nhóm đầu tư trên nền tảng mạng xã hội, ứng dụng điện thoại dễ dàng hơn bao giờ hết. Các hội nhóm này tạo điều kiện giúp đám đông dễ tập trung và chia sẻ cùng chiều ý kiến, từ đó dẫn đến hành động giống nhau trên thị trường.

Lịch sử những đợt khủng hoảng tài chính cho thấy, khi tâm lý đám đông trở nên bi quan nhất, và cùng nhau thực hiện hành vi bán tháo thì cũng là lúc thị trường tạo đáy. Ở chiều tích cực, đây cũng có thể là cơ hội để những nhà đầu tư lý trí mua được cổ phiếu tốt với mức giá rất rẻ.

Huyền thoại đầu tư Warren Buffett từng chia sẻ quan điểm về tâm lý đám đông: “Hầu hết mọi người nhảy vào mua chứng khoán khi thấy người khác mua chúng. Thời điểm tốt nhất để quan tâm đến cổ phiếu là khi không ai để ý đến nó. Chúng ta không thể thu được nhiều lợi nhuận nếu chỉ mua những gì mà mọi người đổ xô đi mua”.

Điều này cho thấy trong đầu tư chứng khoán, đám đông không phải lúc nào cũng đúng và việc tìm ra các doanh nghiệp tốt ở một mức giá hấp dẫn là việc không hề dễ. Chạy theo một cổ phiếu đã nhận được sự quan tâm lớn từ thị trường đồng nghĩa việc định giá của cổ phiếu đó có thể đã vượt qua giá trị hợp lý.

Để tránh bẫy tâm lý đám đông, nhà đầu tư nên chọn các công ty chứng khoán uy tín.

Để hạn chế tối thiểu bẫy đám đông trong thị trường chứng khoán, các nhà đầu tư mới, ít kinh nghiệm có thể tìm đến các công ty chứng khoán chuyên nghiệp như VNDIRECT để nhận những tư vấn kịp thời, hiệu quả.

Các công ty chứng khoán này sở hữu đội ngũ nhân chuyên gia tư vấn có kiến thức chuyên môn tốt về thị trường tài chính, cùng các công cụ phân tích được cập nhật liên tục. Đồng thời, VNDIRECT cũng hỗ trợ nhà đầu tư mới với những gói ưu đãi về khóa học đầu tư, phân tích cơ bản và kỹ thuật để nâng cao kiến thức, tự bảo vệ bản thân trước những biến động của thị trường.