Deepfake đang tạo ra một mối nguy hại mới cho người nổi tiếng Việt Nam. Đó là tình trạng giới ca sĩ, diễn viên bị ghép mặt vào những hình ảnh, video đồi trụy. Đây là vấn nạn chung của hầu hết ngành giải trí, từ Hollywood, Hoa ngữ, Hàn Quốc và giờ là Việt Nam. Tình trạng này bị lên án suốt nhiều năm qua nhưng chưa được xử lý triệt để do sự phát triển và thiếu kiểm soát của hàng loạt nền tảng mạng xã hội.
Deepfake là công nghệ sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo ra hình ảnh giả. Sử dụng kỹ thuật này, khuôn mặt của phụ nữ, nam giới trong một video, hình ảnh có thể được thay thế bằng gương mặt của người khác, đặc biệt ngôi sao nổi tiếng. Nhiều người sử dụng công nghệ này để tạo ra hình ảnh, video nhạy cảm và thu lợi bất chính.
Hàng loạt sao Việt là nạn nhân của ảnh deepfake khiêu dâm
Trong khoảng một tháng trở lại đây, một tài khoản Twitter liên tục đăng những hình ảnh nhạy cảm có gương mặt của các sao nam. Tài khoản này thông báo: “Nhận fake ảnh nghệ sĩ, TikToker, crush của bạn theo yêu cầu. Đảm bảo tuyệt mật (inbox phí). Tất cả chỉ mang tính chất giải trí, không có ý xúc phạm”.
Rất nhiều ca sĩ, diễn viên hoặc gương mặt nổi tiếng mạng xã hội ở Việt Nam trở thành nạn nhân, chẳng hạn Sơn Tùng M-TP, HIEUTHUHAI, Quân A.P, Liên Bỉnh Phát… và mới nhất là Ngô Kiến Huy. Họ bị ghép mặt vào những hình ảnh đầy dung tục và nhạy cảm.
Trong một bài viết mới đăng, tài khoản này thông báo: “Kết thúc sự kiện sale (PV: giảm giá) The Next Gentleman. Từ hôm nay sẽ quay lại giá gốc nhé cả nhà”. Theo thông báo này, có thể thấy tài khoản này nhận ghép hình ảnh theo yêu cầu để thu phí. Hàng loạt bài đăng được cho là mời chào khác cũng xuất hiện như: “Album được khách feedback (PV: phản hồi) tốt quá, có nên áp dụng sale tiếp không?” hay “Sắp tới page cho ra bộ ảnh của top 8 The Next Gentleman. Bao gồm 10 ảnh solo và 2 ảnh tập thể. Ưu tiên 10 bạn đầu nhắn tin để được giá sale”.
    |
Nhiều nghệ sĩ Việt bị ghép ảnh vào sản phẩm đồi trụy. |
Những bài viết của tài khoản kể trên đều nhận lượt tương tác lớn. Ở phần bình luận, người theo dõi tài khoản này liên tục nhắc đến các nghệ sĩ khác nhau với mong muốn có ảnh deepfake của họ. Những cái tên từ showbiz trong nước lẫn quốc tế đều được nhắc đến.
Khi phóng viên nhắn tin, tài khoản này trả lời nhận fake ảnh với giá 50.000 đồng/3 ảnh của người nổi tiếng. Tài khoản này yêu cầu chuyển khoản trước 50% và khi hoàn thành ảnh nhận 50% số tiền còn lại.
Tuy nhiên, không chỉ tài khoản kể trên, nhiều tài khoản khác trên Twitter đang dùng cách tương tự với giới nghệ sĩ. Các trang đều dùng cách thức là ghép mặt của nghệ sĩ vào hình ảnh khiêu dâm hoặc thêm bộ phận nhạy cảm vào hình gốc của người nổi tiếng. Họ dùng những ngôn từ dung tục khi nói về các tấm hình deepfake.
Ninh Dương Lan Ngọc từng là nạn nhân của vấn nạn deepfake. Khi đó, video nóng có cô gái với gương mặt giống Lan Ngọc bỗng tràn lan trên mạng xã hội. Ngay lập tức, quản lý của Lan Ngọc lên tiếng. Người này bày tỏ nỗi bức xúc và khẳng định người con gái trong đoạn clip đen đang tràn lan trên mạng không phải Lan Ngọc.
“Sự việc này thật sự là cú sốc lớn trong sự nghiệp hoạt động nghệ thuật của Ngọc và ảnh hưởng lớn đến danh tiếng của nghệ sĩ, công ty chúng tôi. Lan Ngọc có những đặc điểm nhận dạng trên cơ thể hoàn toàn khác với những hình ảnh đang lan truyền. Chúng tôi cảm thấy rất tức giận, bị sốc khi nghệ sĩ của chúng tôi trở thành một nạn nhân của deepfake và những vụ bôi nhọ qua mạng. Chúng tôi hy vọng không có nghệ sĩ nữ nào gặp những rắc rối vì tin đồn bôi nhọ”, quản lý Lan Ngọc khẳng định.
Hành vi vi phạm pháp luật, cần được xử lý nghiêm
Tài khoản deepfake kể trên khẳng định làm hình ảnh với mục đích giải trí chứ không xúc phạm. Tuy nhiên, như đại diện Lan Ngọc chia sẻ, nữ diễn viên đã chịu tổn thương khi gương mặt cô xuất hiện trong video đồi trụy. Và hẳn những nghệ sĩ khác cũng chẳng thích thú khi họ bị ghép vào những hình ảnh khiêu dâm để người khác bàn tán như cách các tài khoản Twitter đang làm.
Trao đổi với Zing, luật sư Phan Kế Hiền (Giám đốc Công ty Luật Bảo Tín, Đoàn Luật sư TP Hà Nội) nhận định các chủ thể khẳng định việc cắt ghép chỉ mang tính chất giải trí nhưng hành vi trên có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các nghệ sĩ bị ghép mặt.
"Hiện nay, với sự phát triển của mạng xã hội, nội dung khi đăng tải cần được kiểm soát chặt chẽ và hành vi trên không được pháp luật cho phép. Theo đó, mỗi cá nhân có quyền đối với hình ảnh, danh dự, nhân phẩm, uy tín của mình và được pháp luật tôn trọng, bảo vệ. Những hình ảnh nhạy cảm trên không đảm bảo về chuẩn mực đạo đức, không phù hợp thuần phong, mỹ tục, xâm phạm đến các quyền cơ bản của công dân được pháp luật bảo vệ. Chính vì thế, hành vi trên cần được xử lý nghiêm và giải quyết triệt để nhằm giải quyết vấn nạn trên", luật sư cho biết.
 |
| Luật sư Phan Kế Hiền cho rằng cần xử lý nghiêm tình trạng ghép mặt nghệ sĩ vào hình khiêu dâm. |
Luật sư nói thêm theo Điều 32 Bộ luật Dân sự năm 2015, việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý. Đối với hành vi ghép ảnh người khác vào sản phẩm khiêu dâm khi chưa được đồng ý, tùy theo tính chất, mức độ vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, bồi thường thiệt hại về mặt dân sự hoặc có thể bị xử lý hình sự.
Cụ thể, theo khoản 1 Điều 584 Bộ luật Dân sự năm 2015, người có hành vi xâm phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường. Khi đó, những chủ thể bị ghép vào hình ảnh khiêu dâm có quyền khởi kiện dân sự yêu cầu người có hành vi vi phạm chấm dứt hành vi xâm phạm, buộc xin lỗi, cải chính công khai và yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Đồng thời, theo khoản 1 Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP (được sửa đổi bởi Khoản 37 Điều 1 Nghị định 14/2022/NĐ-CP), hành vi ghép ảnh người khác vào hình ảnh khiêu dâm có thể bị phạt tiền 10-20 triệu đồng.
Ngoài ra, nếu đủ những dấu hiệu cấu thành tội phạm, các chủ thể trên còn có thể bị truy cứu trách nhiệm về Tội truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy được quy định tại Điều 326 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 với hình phạt có thể lên đến 15 năm tù. Trường hợp khác, nếu không đủ cấu thành tội truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy, người có hành vi ghép ảnh người khác vào hình ảnh khiêu dâm có thể bị xử lý về Tội làm nhục người khác theo Điều 155 Bộ luật Hình sự với khung hình phạt lên đến 5 năm tù.
Nếu hành vi trên nhằm xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác, cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội vu khống tại Điều 156 Bộ luật Hình sự với mức hình phạt có thể lên đến 7 năm tù. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền 10-50 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1-5 năm.
"Hiện nay, do việc xử lý vẫn còn bộc lộ nhiều bất cập nên khi xảy ra vấn đề này, mọi người cũng như các nghệ sĩ thường chọn cách im lặng, yêu cầu gỡ hình ảnh chứ không khởi kiện hoặc có các biện pháp xử lý đối với những người đăng hình ảnh. Do đó, phải có những chế tài, mức xử phạt nghiêm chứ không nên chỉ dừng lại ở việc đính chính. Đồng thời, khi xảy ra vấn đề trên cần thu thập các bằng chứng và yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật", luật sư cho biết.
Hiểm họa từ deepfake ở Hàn, Trung
Vấn nạn deepfake đã gây nhức nhối và bị lên án suốt nhiều năm qua ở các thị trường giải trí khác, đặc biệt Hàn Quốc và Hoa ngữ. Tuy nhiên, ở những nước này, tình trạng nghiêm trọng hơn. Không chỉ ghép hình ảnh, các trang web thậm chí ghép mặt người nổi tiếng vào video. Lawtalk cho biết những video này được sử dụng để thu lợi thông qua các lượt xem và việc trả tiền từ người xem.
Năm 2021, Mydaily đưa tin nhiều người Hàn Quốc kêu gọi trừng phạt nghiêm khắc những kẻ sản xuất hoặc tiêu thụ video deepfake. Nước này xuất hiện hàng loạt trang web với nội dung khiêu dâm bằng công nghệ deepfake. Họ công khai dùng mặt các nữ thần tượng và diễn viên nổi tiếng để ghép vào video khiêu dâm. Các trang thậm chí xếp hạng họ theo lượt xem.
  |
Thái Y Lâm và Đặng Tử Kỳ là hai trong những nạn nhân của tình trạng deepfake. |
Khi đó, hơn 200.000 người ký vào bản kiến nghị gửi lên Nhà Xanh nhằm kêu gọi trừng phạt nghiêm khắc những kẻ sản xuất hoặc tiêu thụ video deepfake. Khi đó, luật sư Lee Hak Min cho biết: "Deepfake có thể là tội phỉ báng tùy thuộc vào nội dung của nó. Trong mọi trường hợp, một người bị sử dụng khuôn mặt cho video Deepfake mà không được sự cho phép có thể kiện tội vi phạm quyền đối với ảnh chân dung”.
Tương tự, iFeng đưa tin gương mặt nữ nghệ sĩ nổi tiếng hàng đầu Trung Quốc xuất hiện trong loạt video khiêu dâm. Người dùng có thể nhận được hàng triệu kết quả khi tìm kiếm từ khóa "Video AI minh tinh Cbiz" hay "deepfake + tên ngôi sao".
Ettoday cho biết nạn nhân bị phát tán video nóng giả mạo lên tới cả trăm người gồm Trần Phương Ngữ, Phùng Đề Mạc, Lý Nguyên Linh, Đặng Tử Kỳ, Thái Y Lâm, Trịnh Gia Thuần, Lâm Minh Trinh...
Zing News Giải trí giới thiệu Cuốn sách về mặt trái của mạng xã hội Công nghệ là tiền đề và động lực chính thúc đẩy sự phát triển của xã hội loài người. Tuy nhiên, bản thân công nghệ cũng có những mặt trái không thể phủ nhận. Đó cũng là mảnh đất màu mỡ mà các tác giả có thể khai thác. Qua cuốn The Twittering Machine, Richard Seymour đã phân tích kỹ lưỡng về những tác động tàn phá của “ngành công nghiệp mạng xã hội” đến đời sống cá nhân của con người. Tác giả chỉ ra cách các thông báo (notification) trên mạng xã hội đều hướng đến việc duy trì các chu kỳ tương tác dễ gây nghiện và trầm cảm.
