Năm 2008, nước Mỹ và cả thế giới chứng kiến chính trị gia trẻ tuổi Obama viết nên lịch sử khi trở thành tổng thống da màu đầu tiên của "xứ cờ hoa".
“Ông ấy sẽ là một trong những tổng thống tuyệt vời nhất của nước Mỹ”, cây bút lão luyện Frank Schaeffer của New York Times đã nói như vậy về Tổng thống Barack Obama chỉ vài ngày sau khi ông tuyên thệ nhậm chức.
Đó tuyệt nhiên không phải sự trông đợi vô căn cứ.
"Chúng ta có thể tin vào sự thay đổi"
“Change - We can believe in” (Chúng ta có thể tin vào sự thay đổi) là khẩu hiệu của Obama khi tranh cử cho nhiệm kỳ đầu tiên, thể hiện khát khao và quyết tâm mang tới sự đổi thay cho nước Mỹ sau một thời kỳ vật lộn trong khủng hoảng về mọi mặt.
Trong suốt 8 năm, ông đã biến quyết tâm hành động cụ thể khi vực dậy nền kinh tế Mỹ khỏi giai đoạn tồi tệ nhất từ sau cuộc Đại suy thoái 1930.
Khi Obama mới nhậm chức đầu năm 2009, tỷ lệ thất nghiệp chạm con số kỷ lục 10,3% thì nay đã giảm một nửa còn 5%. Thị trường chứng khoán đang gần đạt mức cao nhất mọi thời đại, thâm hụt ngân sách liên bang giảm, ngành công nghiệp ô tô hồi sinh. Luật Chăm sóc sức khỏe (Obamacare) giúp cho 20 triệu người có bảo hiểm y tế.
 |
| Obama tranh cử tổng thống năm 2008 với khẩu hiệu "Change - We can believe in". Ảnh: History.com. |
Trên phương diện đối ngoại, "học thuyết Obama" để lại dấu ấn đậm nét trong chính sách đối ngoại Mỹ với sự linh hoạt, mềm dẻo dựa trên nền tảng “quyền lực mềm”.
Vị tổng thống da màu đã thay đổi hình ảnh của nước Mỹ trong mắt thế giới, từ một "ông lớn" hiếu chiến khó ưa thời cựu Tổng thống George W. Bush trở thành "người bạn lớn" thân thiện, có trách nhiệm. Ông hoàn thành cam kết với các cử tri khi chính thức khép lại hai cuộc chiến “hao người tốn của” tại Iraq và Afghanistan, rút gần như toàn bộ binh sĩ Mỹ về nước.
Dấu ấn lịch sử của Obama là thỏa thuận hạt nhân Iran và việc bình thường hóa quan hệ với Cuba sau 50 năm thù địch.
Năm 2014, Paul Krugman từng viết trên tờ Rolling Stone rằng Obama là một trong những "tổng thống thành công nhất mọi thời đại".
Hồi đầu năm nay, Tổng biên tập tạp chí GQ Jim Nelson nhận định: "Trong những thập kỷ tới, Obama sẽ thay thế Bill Clinton trong tâm trí của dân chúng về vị tổng thống Dân chủ vĩ đại nhất kể từ thời Roosevelt".
Tuy nhiên, những nhận định đó chưa tính đến khả năng người kế nhiệm Tổng thống Obama là tỷ phú Trump.
Thành tựu dở dang
Trong quá trình miệt mài vận động cho Hillary Clinton, Tổng thống Obama từng cảnh báo: “Tất cả những gì chúng ta làm được 8 năm qua sẽ bị ném qua cửa sổ nếu chúng ta không thắng trong cuộc bầu cử này”.
Kết cục, người “kế nhiệm mơ ước” của ông bị Trump đánh bại. Trong số những kịch bản xấu nhất mà Obama hình dung về sự ra đi của mình, có lẽ đây là điều ông không ngờ tới.
Chỗ đứng trong lịch sử của tổng thống thứ 44 của Mỹ lúc này khác xa so với trước đây. Nhiều sử gia từng đánh giá cao những tiến bộ mà Obama đạt được trong 2 nhiệm kỳ nay đã thay đổi cách nhìn sau "cú sốc Donald Trump" trong cuộc bầu cử ngày 8/11.
 |
| Tổng thống Barack Obama và người kế nhiệm Donald Trump trong cuộc gặp đầu tiên ở Nhà Trắng sau cuộc bầu cử lịch sử. Ảnh: AP |
Jay Winik, nhà sử học nghiên cứu các đời tổng thống trong thời kỳ nội chiến và chiến tranh thế giới II, nhận định: "Dưới góc nhìn của một sử gia, thật khó để phủ nhận rằng việc Trump được bầu làm tổng thống đã thay đổi quan điểm của chúng ta về Tổng thống Obama, ảnh hưởng của ông đến nước Mỹ và giảm giá trị những di sản của ông xuống vài bậc".
Trump từng tuyên bố sẽ hủy bỏ 70% những quy định liên bang do Obama ban hành dựa trên quyền hành pháp. Nhiều chuyên gia cũng dự đoán vị tổng thống tân cử này sẽ "xóa sổ" những thành tựu quan trọng nhất của người tiền nhiệm trong đó có 6 trụ cột: Luật Obamacare, chính sách nhập cư, thỏa thuận hạt nhân Iran, chính sách biến đổi khí hậu, quan hệ với Cuba và Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP).
Nếu điều đó xảy ra, di sản của Obama sẽ bị "quét sach", hoặc có thể chỉ còn được ghi nhận trong lịch sử là những thành tựu dở dang.
Tổng thống cô độc
Thực tế khắc nghiệt này cung cấp cho ta cái nhìn đầy đủ hơn về nhiệm kỳ của Tổng thống Obama. Thứ nhất, dù mang ý nghĩa lớn lao, đại đa số thành tựu mà ông đạt được không bền vững vì dựa trên quyền hành pháp chứ không được Quốc hội luật hóa. Điều này khiến cho các chính sách của ông dễ dàng bị người kế nhiệm dùng chính quyền hành pháp để đảo ngược.
Thứ hai, việc cương quyết hành động bất chấp sự phản đối của Quốc hội thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của vị tổng thống da màu muốn mang lại những cải cách cho đất nước. Mặt khác, nó phơi bày sự thật rằng Obama là một tổng thống cô độc trong "cuộc cách mạng" của mình.
Những chủ trương cực tả của ông hầu như bị phần đa nghị sĩ chống đối. Ban biên tập của tờ Post kết luận rằng Obama đã "hành động đơn phương ồ ạt", "đi ngược lại với ý chí của Quốc hội".
 |
| Hình ảnh Obama ở Nhà Trắng hồi tháng 2. Ảnh: New York Times. |
Nhận định thứ ba là hệ quả xuất phát từ thực tế trên. Đạt được những tiến bộ dựa trên quyền lưc cá nhân thay vì sự đồng thuận của lưỡng đảng, Obama phải đối mặt với thực tế rằng di sản của ông có thể bị "xóa sổ" bất cứ lúc nào.
Như học giả Marc A. Thiessen nhận định trên Washington Post , "người khôn ngoan xây nhà trên đá" còn Obama "dại dột dựng nhà trên cát". "Khi gió giật, mưa xuống và lũ kéo đến, ngôi nhà ấy tất sẽ sụp đổ", Thiessen cho hay.
Cuối cùng, lịch sử sẽ nhìn Obama như một lãnh đạo tâm huyết, nhưng thiếu đi tầm nhìn chiến lược và sự sắc bén chính trị vì ông đã đánh giá thấp tỷ phú Trump cũng như để Trump kế nhiệm.
Suốt 8 năm cầm quyền, đương kim tổng thống dồn hết tâm huyết vào những cải cách đối nội, đối ngoại nhưng lại thất bại trong việc tìm ra một ứng viên đủ mạnh để giúp ông gìn giữ di sản.
Tổng thống đã phải hướng đến đối thủ chính trị hàng đầu của mình trước đây, Hillary Clinton, người từng bị ông phơi bày "trần trụi" những khuyết điểm trong cuộc tranh cử nội bộ 2008, để rồi bà thất bại trong tay Donald Trump.
Eric Cantor, cựu lãnh đạo phe đa số của Cộng hòa nói rằng chiến thắng của Trump là "một sự phủ nhận rõ ràng về Tổng thống Obama, tầm nhìn và chính sách của ông ta". Mặc dù vậy, điều này không hoàn toàn đúng.
Những thay đổi mà Obama tạo ra là có thực. Một nước Mỹ ngày nay ổn định, phát triển hơn so với 8 năm trước là có thực. Không chỉ là tổng thống Mỹ gốc Phi đầu tiên hay người giành giải Nobel Hòa bình, Barack Obama sẽ được ghi nhận như một nhà lãnh đạo hết mình vì đất nước, luôn nỗ lực và đấu tranh không mệt mỏi vì những điều tốt đẹp hơn.
