 |
| Ayman al-Zawahri (trái) và Osama bin Laden (phải) vào năm 1998. Ảnh: AP. |
Trong suốt nhiều tháng, thủ lĩnh Al Qaeda Ayman al-Zawahiri đã sống tại trung tâm thủ đô Kabul. Nơi ở của Zawahiri cách Đại sứ quán Anh ở Afghanistan (nay đã đóng cửa) không xa, và nằm kế bên ngôi nhà của Sirajuddin Haqqani - một trợ lý thủ lĩnh cấp cao của Taliban.
Chỉ vài giờ sau khi thủ lĩnh Al Qaeda bị tiêu diệt trong lúc đứng trên ban công, một quan chức cấp cao Mỹ cho hay Taliban đã cử người tới, xóa sạch dấu vết của Zawahiri và hộ tống vợ, con gái và cháu của ông đến nơi ở mới.
Hôm 2/8, thành viên Taliban bao quanh khu vực này, yêu cầu mọi người tránh xa và đe dọa bắt giữ các nhà báo. Ngôi nhà nằm khuất tại Sherpur - một khu phố từng được nhiều người phương Tây yêu thích.
 |
| Ngôi nhà nghi là nơi ẩn náu của Ayman al-Zawahiri nằm ở trung tâm thành phố. Ảnh: CNN. |
Các thủ lĩnh của Al Qaeda và Taliban đã sống phụ thuộc vào nhau trong nhiều thập niên, kể từ khi Osama bin Laden ẩn náu ở Afghanistan dưới thời chính quyền Taliban vào những năm 1990. Liên minh này rất vững mạnh, thậm chí vẫn tồn tại cả khi chế độ Taliban bị lật đổ và sau 2 thập niên Mỹ hiện diện tại Afghanistan.
Và lựa chọn của Zawahiri cho thấy mối quan hệ đó vẫn bền chặt tới tận bây giờ, bất chấp Taliban cam kết sẽ không cho phép các tổ chức âm mưu khủng bố ẩn náu trên lãnh thổ của Afghanistan, theo Wall Street Journal.
Mối quan hệ "đôi bên cùng có lợi"
Kể từ khi Taliban giành quyền kiểm soát Afghanistan cách đây gần một năm, lực lượng này nói muốn xây dựng mối quan hệ hòa bình với Washington và thế giới.
Tuy vậy, họ cũng không muốn từ bỏ quan hệ đối tác với Al Qaeda. Mối quan hệ này vốn được củng cố thông qua hôn nhân và kết nối giữa các thế hệ.
“Chiến dịch này cho thấy Taliban chắc chắn sẽ không bao giờ đoạn tuyệt với Al Qaeda”, cựu sĩ quan Cục Tình báo Trung ương Mỹ từng nhiều lần làm nhiệm vụ ở Afghanistan cho biết.
Khi Taliban lên nắm quyền vào năm 1996, Osama bin Laden đã ở Afghanistan, nơi ông có mối quan hệ thân thiết với nhiều nhóm Hồi giáo.
Thủ lĩnh của Taliban khi đó là Mullah Mohammad Omar đã cho phép bin Laden ở lại và đề nghị bảo vệ người của bin Laden.
Sau vụ tấn công ngày 11/9/2001, Taliban từ chối giao bin Laden cho Mỹ. Quyết định này mở đường cho cuộc chiến của Mỹ ở Afghanistan. Và quyết định đó cũng đã khiến 2 nhóm Hồi giáo mãi mãi ràng buộc với nhau.
 |
| Lực lượng Taliban trên đường phố Kabul hôm 2/8. Ảnh: Reuters. |
Trong những năm đầu, Al Qaeda đã hỗ trợ cho Taliban, huấn luyện thành viên của lực lượng này. Mạng lưới Haqqani của Taliban - nhóm đứng sau hầu hết cuộc tấn công đẫm máu nhất chống lại lực lượng NATO - đặc biệt thân thiết với Al Qaeda.
“Al Qaeda là công cụ đào tạo và xây dựng năng lực cho Taliban. Họ cho Taliban những gì mà lực lượng phương Tây đã cho chúng tôi”, Ali Mohammad Ali - cựu quan chức cấp cao của Afghanistan do Mỹ hậu thuẫn - nói. “Bom xe tải, áo cảm tử và bom gắn vệ đường là những vũ khí chính mà Taliban sử dụng để chống lại phương Tây. Đây là những điều mà Haqqani học được từ Al Qaeda”.
Taliban đã phải vật lộn để cân bằng giữa mong muốn được quốc tế công nhận và thể hiện lòng trung thành của họ với nhóm khủng bố.
Trong các cuộc đàm phán giữa Taliban và chính phủ Mỹ, Washington luôn cố gắng đảm bảo lời hứa cụ thể từ Taliban trong việc cắt đứt quan hệ với Al Qaeda.
Sau cùng, Taliban chỉ cam kết ngăn chặn tổ chức này sử dụng đất của Afghanistan để thực hiện các cuộc tấn công chống lại Mỹ và các đồng minh. Sau khi thỏa thuận được ký kết, các thủ lĩnh của Al Qaeda vẫn được phép ở lại Afghanistan.
Trong báo cáo công bố đầu năm nay, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc phát hiện ra các thành viên Al Qaeda đã hỗ trợ Taliban trở lại nắm quyền vào tháng 8 năm ngoái, trong cả vai trò cố vấn và triển khai lực lượng tới các đơn vị của Taliban. Báo cáo của Liên Hợp Quốc cho biết nhiều thành viên Al Qaeda đã chuyển đến Kabul sau khi Mỹ rút quân hoàn toàn khỏi Afghanistan.
“Rõ ràng là họ đã vi phạm thỏa thuận, bởi thỏa thuận không chỉ đề cập tới nhóm mà còn nói cả các cá nhân”, Zalmay Khalilzad - cựu đặc phái viên hàng đầu của Mỹ tại Afghanistan - cho biết. “(Trong thỏa thuận) liệt kê tên của Al Qaeda, đó là phần đàm phán mất thời gian nhất”.
Liên tục chuyển địa điểm
Trong số các thành viên Al Qaeda chuyển đến Kabul có Ayman al-Zawahiri - người trở thành thủ lĩnh sau khi bin Laden bị lực lượng Mỹ tiêu diệt ở Pakistan năm 2011. Ông chuyển đến Kabul vào mùa thu năm 2021 và sống tại đây dưới sự đảm bảo của Sirajuddin Haqqani, theo một số quan chức Taliban.
Cuộc tấn công bằng máy bay không người lái hôm 31/7 không phải là lần đầu tiên Zawahiri trở thành mục tiêu của Mỹ. Cuộc không kích hồi tháng 12/2001 ở miền Đông Afghanistan đã giết chết người vợ đầu tiên và 2 con của thủ lĩnh Al Qaeda.
 |
| Khói bốc lên từ khu Sherpur của Kabul hôm 31/7, sau cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ tại đây. Ảnh: AFP. |
Các cựu quan chức nói Mỹ đã mất dấu ông trong những năm gần đây, nhưng tin rằng thủ lĩnh Al Qaeda ở một trong những quốc gia láng giềng của Afghanistan.
“Chúng tôi biết rằng Al Qaeda có những thành viên và lãnh đạo ở Pakistan và Iran”, cựu điều phối viên chống khủng bố của Mỹ Nathan A. Sales cho biết.
Có một số bằng chứng cho thấy Zawahiri chủ yếu ở tại các khu vực phía tây bắc Pakistan trong thời gian Mỹ đóng quân ở Afghanistan, và chuyển vị trí bất cứ khi nào áp lực quân sự gia tăng.
Năm 2006, CIA thực hiện cuộc tấn công nhằm vào làng Damadola, nhưng thủ lĩnh Al Qaeda lại không có mặt tại đó. Thay vào đó, ít nhất 18 dân thường đã thiệt mạng. Vụ việc này đã khiến chính phủ Pakistan phẫn nộ.
Theo một nguồn tin, sau cuộc tấn công đó, Zawahiri đã di chuyển đến Waziristan và sau đó chạy đến Kurram Agency. Người này nói Zawahiri đã trở lại Afghanistan vào năm 2017, khi sự hợp tác an ninh chặt chẽ giữa Pakistan và Mỹ tại Kurram Agency khiến ông và các chỉ huy Haqqani hoảng sợ.
Họ rời đi ngay sau khi chiến dịch quân sự tại đây cứu cặp vợ chồng người Canada gốc Mỹ và các con khỏi sự quản thúc của Taliban hồi tháng 10/2017.
Sau năm 2017, Afghanistan trở thành nơi trú ẩn an toàn hơn cho những kẻ khủng bố bị truy nã: Gần như mọi lính nước ngoài đã rời đi, và Taliban - tổ chức có nhiều thành viên ngưỡng mộ Al Qaeda - giành được quyền kiểm soát.
