Không ít người thắc mắc tại sao Anh và một số nước trên thế giới, người ta lại lái xe bên trái thay vì bên phải như Việt Nam và hầu hết các quốc gia khác? Lái xe bên trái khác gì bên phải và luật này bắt nguồn từ đâu?
Những nơi áp dụng luật lái xe bên trái (Left-hand Traffic - LHT):
Các nước lái xe bên trái (màu xanh).
Không chỉ Anh, rất nhiều quốc gia khác trên thế giới bắt buộc tài xế phải lái xe bên trái. Dưới đây là danh sách các nước và vùng lãnh thổ áp dụng luật lái xe bên trái. Trong đó có không ít vùng lãnh thổ của Anh và một số nước từng là thuộc địa hoặc vùng tự trị thuộc khối liên hiệp Anh.
- Vùng lãnh thổ của Anh và vùng tự trị thuộc Anh: đảo Anguilla, đảo British Virgin, đảo Cayman, đảo Falkland, đảo Isle of Man, đảo Montserrat, đảo St. Helena, quần đảo Turks & Caicos.
- Châu Á: Bangladesh, Bhutan, Brunei, Hong Kong, Ấn Độ, Indonesia, Nhật, Macau, Malaysia, Nepal, Pakistan, Singapore, Sri Lanka, Thái Lan.
- Châu Âu: Cyprus, Ireland và Bắc Ireland, Malta, Scotland, Xứ Wales.
- Châu Phi: Botswana, Kenya, Lesotho, Malawi, Mauritius, Mozambique, Namibia, Seychelles, Nam Phi, Surinam, Swaziland, Tanzania, Tonga, Trinidad & Tobago, Rwanda, Zambia, Zimbabwe.
- Châu Mỹ: Antigua & Barbuda, Bahamas, Barbados, Bermuda, Dominica, Grenada, Guyana, Jamaica, St Kitts & Nevis, St. Lucia, quần đảo US Virgin, St. Vincent & Grenadines.
- Châu Đại Dương: Úc, Fiji, New Zealand, Papua New Guinea, Samoa, quần đảo Solomon.
Vô-lăng trên xe bên phải hay bên trái?
Vô-lăng bên phải của một chiếc BMW 640i.
Do lái xe bên trái nên những chiếc xe hơi cũng bắt buộc phải có thiết lập vô-lăng phù hợp, tức bên phải (Right-hand Drive - RHD). Tuy nhiên, một số nơi trong danh sách trên mặc dù lái xe bên trái nhưng vẫn sử dụng những chiếc xe có ghế tài bên trái (LHD). Cụ thể tại đảo British Virgin, đảo US Virgin, đảo Cayman, quần đảo Turks & Caicos và Bahamas, hầu hết các phương tiện vận chuyển đều được trang bị vô-lăng bên trái bởi chúng được nhập khẩu từ Mỹ và Brazil.
Vậy lái xe bên trái là như thế nào?
Hướng đi của phương tiện chạy bên trái tương ứng với các tình huống rẽ.
- Tất cả phương tiện tham gia giao thông đường bộ đều phải đi bên trái đường, trừ khi vượt xe thì mới lấn phải;
- Phương tiện đi hướng ngược lại sẽ nằm bên phải đường;
- Hầu hết tín hiệu giao thông như đèn đường, biển báo được đặt bên trái đường;
- Phương tiện đi vòng bùng binh theo chiều kim đồng hồ;
- Người đi bộ sang đường tại một con đường 2 chiều đầu tiên phải quan sát dòng xe bên tay phải;
- Làn xe cho phương tiện di chuyển bình thường sẽ nằm bên trái khi xe rẽ trái;
- Hầu hết các đường cao tốc chia làn đều có đường thoát bên trái;
- Các phương tiện vượt nhau về bên phải, trong một số trường hợp vượt trái vẫn được cho phép;
- Hầu hết phương tiện đều có ghế tài xế bên phải;
- Khi đèn đỏ sáng, phương tiện có thể được phép rẽ trái.
Lái xe bên trái và bên phải, bên nào an toàn hơn?
Theo một nghiên cứu được thực hiện vào năm 1969 bởi giáo sư J. J. Leeming, các quốc gia áp dụng luật lái xe bên trái có tỷ lệ va chạm giao thông thấp hơn so với các quốc gia áp dụng luật lái xe bên phải.
Nghiên cứu của ông gợi ý rằng mắt phải của người thường chiếm ưu thế hơn so với mắt trái. Khi lái xe bên trái, mắt phải với năng lực tốt hơn được sử dụng nhiều hơn để giám sát chiều giao thông ngược lại và kính chiếu hậu gần tài xế. Thêm vào đó, cũng có nhiều ý kiến cho rằng lái xe bên trái an toàn hơn đối với người cao tuổi bởi có vẻ như sự lão hóa khiến khả năng tập trung thị lực về bên trái giảm sút và đặc biệt là khả năng quan sát các phương tiện đang tiến đến bên trái tại các nút giao nhau.
Hơn nữa, đối với những chiếc xe có thiết lập vô-lăng bên phải dùng số sàn, tài xế sẽ dùng tay phải để kiểm soát xe nhiều hơn bởi đây thường là tay thuận và dùng tay trái để sang số cũng như thực hiện các chức năng khác.
Cảnh báo quan sát bên phải khi sang đường tại Anh.
Đối với người đi xe đạp, xe máy và cưỡi ngựa, hầu hết đều leo lên xe từ bên trái, chân chống xe cũng luôn được đặt bên trái. Vì vậy, khi lái xe bên trái, việc lên xe và xuống xe sẽ được thực hiện an toàn hơn. Tuy nhiên, đối với người đi bộ, đặc biệt là những khách du lịch đến từ một quốc gia lái xe bên phải thì họ sẽ gặp đôi chút khó khăn trong việc định hướng khi băng qua đường bởi thay vì quan sát xe bên tay trái, họ sẽ phải chuyển sang nhìn bên tay phải.
Lái xe bên trái và bên phải, bên nào có trước?
Vào năm 1998, các nhà khảo cổ đã tìm ra một con đường mòn dẫn đến một mỏ đá của người La Mã, gần Swindon, Anh. Các vết bánh xe bên phía trái (nhìn từ hướng mỏ đá đi ra) sâu hơn so với các vết bánh xe bên phải. Những dấu vết này gợi ý rằng người La Mã từ xưa đã đi bên trái đường, ít nhất là tại khu vực này bởi những chiếc xe ngựa kéo vận chuyển đá từ mỏ đi ra sẽ nặng hơn, do đó tạo ra vết bánh xe sâu hơn. Và khi đi vào, xe trống không nên vết bánh xe nông hơn.
Một số nhà sử học như C. Northcote Parkinson tin rằng những người du hành thời xưa trên những chiếc xe ngựa thường chạy bên trái con đường. Bởi lẽ hầu hết mọi người đều thuận tay phải, một người cưỡi ngựa sẽ có thể cầm cương bằng tay trái và để tay phải tự do để chào hỏi người đi ngược lại hoặc bảo vệ chính mình với một thanh kiếm nếu cần thiết.
Lịch sử về việc đi bên trái xuất phát từ thời Hy Lạp, Ai Cập và La Mã cổ đại và được ứng dụng rộng rãi hơn so với bên phải. Người Hy Lạp cổ, người Ai Cập và La Mã thường hành quân bên trái đường. Nếu 2 kỵ binh lao vào đánh nhau, mỗi người sẽ tiếp cận nhau về phía phải của mình. Do đó, họ có thể rút kiếm từ bên phải và giữ vị trí phòng thủ.
Từ một thói quen, đi bên trái trở thành một truyền thống và sau đó thành luật. Luật đi bên trái được thiết lập rất tốt thời La Mã bởi các thành phố luôn có mật độ giao thông đông đúc. Trong một thành phố La Mã, các xe ngựa kéo và xe ngựa chở người bị cấm trong suốt cả ngày; một số nơi khác, các phương tiện có bánh xe bị cấm sử dụng trong suốt đêm để không làm phiền đến giấc ngủ của người dân. Những người hành hương muốn trở về thăm thành phố của mình được hướng dẫn đi bên trái đường.
Trong thời gian này, giáo hoàng đã yêu cầu đưa ra các chỉ thị đi bên trái đường và luật này đã được sử dụng rộng rãi và thậm chí cho đến ngày nay vẫn còn được nhiều quốc gia áp dụng.
The Straight Dope - một trang hỏi đáp uy tín có từ năm 1973 đã giải đáp câu hỏi "Tại sao người Anh lại lái xe bên trái?" như sau:
"Thời trung cổ, bạn đi bên trái đường bởi một lý do đơn giản là bạn sẽ không biết được người mình gặp trên đường như thế nào. Bạn muốn đảm bảo rằng một người lạ vượt qua mình ở bên phải để có thể kịp thời tuốt gươm trong trường hợp người đó có hành vi đe dọa đến mình.
Phong tục này được phê chuẩn vào năm 1300 trước công nguyên khi giáo hoàng Boniface VIII phát minh ra mô hình kiểm soát giao thông hiện đại bằng việc bắt buộc tất cả những người hành hương đến La Mã đều phải đi bên trái đường.
Hệ thống quy tắc giao thông này vẫn được duy trì cho đến cuối thế kỷ 18 khi những người đánh xe ngựa tại Mỹ và Pháp bắt đầu sử dụng những chiếc xe được kéo bởi nhiều cặp ngựa để vận chuyển nông sản. Những chiếc xe này không có ghế cho người cầm cương. Thay vào đó, người điều khiển ngồi trên lưng của con ngựa cuối cùng bên trái để tay phải có thể tự do quất roi (hình trên).
Do ngồi bên trái, một cách tự nhiên bạn sẽ muốn người đi theo chiều ngược lại cũng đi về phía trái của mình để bạn có thể nhìn xuống và đảm bảo rằng dưới các bánh xe của họ không có điều gì khả nghi. Vì lý do này, bạn buộc phải đi bên phải đường. Bộ luật bắt buộc người tham gia giao thông đi bên phải đầu tiên tại Mỹ được ban hành ở bang Pennsylvania vào năm 1792 và trong nhiều năm sau, rất nhiều bang khác cũng như các quận của Canada cũng áp dụng luật này.
Tại Pháp, phong tục đi bên phải cũng được hình thành theo cách tương tự. Tuy nhiên, có một yếu tố thúc đẩy khác là kể từ khi cuộc cách mạng Pháp nổ ra, tầm ảnh hưởng của giáo hoàng đã bị suy yếu và người dân bắt đầu không tuân theo các yêu cầu của giáo hoàng. Sau đó, Napoleon đã ban hành luật đi bên phải trên tất cả các quốc gia có quân đội của ông chiếm đóng như Hà Lan, Thụy Sĩ, Đức, Ý, Ba Lan, Tây Ban Nha. Phong tục này vẫn được duy trì ngay cả khi đế chế Napoleon sụp đổ.
Một bức tranh cổ cho thấy những cỗ xe ngựa đi bên trái đường.
Tại Anh, đối với những tay lái xe ngựa, họ ngồi trên một băng ghế phía sau thay vì trên lưng ngựa và thông thường là bên phải để khi quất roi, dây roi sẽ không vướng vào phía sau. Đến nay, người Anh vẫn lái xe bên trái và những chiếc xe hơi hiện đại cũng được thiết kế chỗ ngồi cho tài xế bên phải. Bộ luật bắt buộc lái xe bên trái đầu tiên được ban hành tại Anh năm 1756. Mặc dù đi ngược với xu hướng chung của thế giới nhưng lái xe bên trái không chỉ là một điều bắt buộc mà còn là truyền thống của xứ sở sương mù. Các thuộc địa cũ của Anh như Ấn Độ, Indonesia vẫn giữ truyền thống này kể thế kỷ 19".
Sự chuyển đổi từ lái xe bên phải sang bên trái tại một số nước:
Tại châu Phi, Mozambique - cựu thuộc địa của Bồ Đào Nha vẫn giữ phong tục lái xe bên trái, mặc dù Bồ Đào Nha đã chuyển sang lái xe bên phải vào những năm 1920. Một trong những lý do khiến quốc gia này giữ nguyên luật lái xe bên trái kể từ thời thực dân là tất cả các nước giáp biên giới đều là cựu thuộc địa Anh và bị ảnh hưởng bởi kiểu lái xe của người Anh.
Namibia - một cựu thuộc địa của Đức từ năm 1884 đến chiến tranh thế giới thứ I vẫn có phong tục lái xe bên phải. Tuy nhiên, sau khi bị Nam Phi chiếm đóng năm 1918, nước này chuyển sang lái xe bên trái. Khi giành độc lập vào năm 1990, Namibia vẫn giữ kiểu lái xe bên trái tương tự 2 người hàng xóm là Nam Phi và Botswana.
Một quốc gia khác tại châu Đại Dương là Samoa cũng vừa thay đổi luật giao thông sang lái xe bên trái vào tháng 9 năm 2006. Chính phủ nước này ban hành luật mới để thích ứng với các quốc gia thuộc Nam Thái Bình Dương khác đồng thời khuyến khích hơn 170.000 người Samoa sinh sống tại Úc và New Zealand đem xe về quê hương. Tương tự, Rwanda - cựu lục địa của Bỉ trước đây áp dụng luật lái xe bên phải đã phải chuyển sang trái để thích ứng với các quốc gia khác thuộc cộng đồng đông Phi (EAC).
