Ăn chay là chế độ ăn gồm những thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật như rau, củ, quả, các loại hạt... Với mong muốn ăn chay để thanh lọc cơ thể và phòng ngừa bệnh, hiện nay, số người ăn chay và ăn chay trường ngày càng nhiều.
Tuy nhiên các chuyên gia dinh dưỡng khuyến cáo ăn chay phải đúng cách, tránh gây hại cho sức khỏe và mắc phải những căn bệnh không đáng có.
Thiếu máu, ngất vì ăn không đủ chất
Gần 2 tháng nay, chị Nhung 36 tuổi (ở Thanh Xuân, Hà Nội) có một liệu trình giảm cân gắt gao do mình lên kế hoạch. Bên cạnh việc tập gym với cường độ cao, chị chuyển sang chế độ ăn chay gần như 5 ngày/tuần. Số cân nặng của chị giảm đáng kể nhưng một sự cố xảy ra khiến kế hoạch giảm cân của chị "phá sản".
 |
| Người ăn chay cần có chế độ dinh dưỡng phù hợp. |
Chị Nhung đã bị ngất tại phòng tập gym, khiến nhiều người hốt hoảng đưa chị nhập viện. Tại bệnh viện, các bác sĩ cho biết, chị bị thiếu dinh dưỡng cộng với việc tập luyện căng thẳng khiến cơ thể suy kiệt. Tìm hiểu thêm, được biết chị Nhung ăn chay chủ yếu là rau, củ quả nhưng muốn thúc đẩy quá trình giảm cân nhanh nên chị ăn rất ít và chỉ ăn một vài loại thức ăn thường xuyên nên không đủ cung cấp chất dinh dưỡng cho cơ thể.
Ăn chay được cho là cách thức tốt giúp bạn thanh lọc cơ thể, giúp cân bằng trọng lượng cơ thể, giúp bạn giảm cân và phòng ngừa được nhiều bệnh mãn tính như tim mạch, ung thư, tiểu đường… Chính vì những lợi ích đó mà số người ăn chay hiện nay ngày càng nhiều nhưng không phải ai cũng ăn chay đúng cách.
Cũng như chị Nhung, bà Phan năm nay 62 tuổi, ăn chay được gần 6 tháng. Tuy nhiên, gần đây bà Phan hay bị hoa mắt chóng mặt, da xanh xao. Nghe mọi người nói mình bị thiếu máu, bà đã mua viên sắt uống nhưng tình trạng không giảm. Đến bác sĩ khám, bà mới biết nguyên nhân thiếu máu của bà là do thiếu vitamin B12 - hậu quả của việc ăn chay không đúng cách.
Còn anh Tuấn 45 tuổi (cán bộ ngân hàng) do thường xuyên phải đi tiếp khách nên vòng bụng của anh quá khổ. Với nỗ lực giảm cân, anh quyết tâm không ăn thịt, chỉ ăn rau và những đồ ăn chế biến từ đậu tương nhưng kết quả vẫn béo mà sức khỏe lại yếu.
Đến bác sĩ dinh dưỡng khám, anh mới biết do chính kiểu ăn chay nửa vời của mình: Không ăn thịt nhưng những món ăn như bánh ngọt, bánh tráng... anh lại... xài hết! Còn rau thì loại nào anh cũng xào, ra ngoài hàng ăn sáng thì chỉ ăn bún với rau trần qua nước dùng (nước lèo) nên vẫn bị dính dầu mỡ. Sau những ngày dài triền miên ăn uống như vậy, kèm theo ít vận động, kết quả anh vẫn vừa béo, vừa yếu.
Theo ThS.BS Nguyễn Văn Tiến, Viện Dinh dưỡng Quốc gia, ăn chay có nhiều chất xơ và có nhiều tác dụng đối với sức khỏe như chống táo bón; giảm bệnh viêm túi ruột già, giảm ung thư ruột già; làm giảm cholesterol, giảm bệnh tim mạch. Tuy nhiên, cũng theo bác sĩ, không nên quá lạm dụng ăn chay. Ăn chay nhưng vẫn cần đảm bảo đủ năng lượng để làm việc, không để tình trạng cơ thể thiếu chất dẫn tới suy kiệt sức khỏe.
Ăn chay phải khoa học và đảm bảo đủ chất
Các bác sĩ dinh dưỡng cho rằng, ăn chay có nhiều lợi ích nhưng vẫn khuyến cáo chỉ nên ăn chay 1-2 lần/tuần và người cao tuổi không nên ăn chay triền miên. Với những người vừa bắt đầu làm quen với việc ăn chay, rất cần có một chế độ ăn chay khoa học, với thực đơn hấp dẫn mà vẫn đảm bảo đầy đủ chất.
 |
| Chế độ ăn chay trường dễ kiến thiếu máu và một số chất khoáng. |
Theo BS Nguyễn Văn Tiến, chế độ ăn chay trường dễ khiến người ăn chay thiếu máu và một số chất khoáng như sắt, kẽm, canxi, vitamin B12... vì thực phẩm chủ yếu dựa vào ngũ cốc, rau quả, củ và các loại hạt. Do đó, người ăn chay cần bổ sung thêm các chất đó để bù đắp sự thiếu hụt của thực phẩm, đặc biệt tránh tình trạng thiếu máu do thiếu vitamin B12. Vitamin B12 có nhiều trong nội tạng động vật nhất là gan, trứng, sữa.
Nguyên nhân thiếu sinh tố B12 có thể do chế độ ăn chay trường gây nên, hoặc khẩu phần ăn ít thịt, trứng, sữa.
Người ăn chay trường thì sẽ không có sinh tố này vì thực vật hầu như không tổng hợp được B12. Cơ thể mỗi ngày trung bình cần cung cấp 2,4 microgam vitamin B12. Nồng độ cobalamin trong huyết thanh thấp hơn 258 pmol/l nghĩa là bạn đang thiếu máu do thiếu B12. Do vậy, theo các bác sĩ dinh dưỡng, nếu nhất định dùng chế độ chay trường, cần uống bổ sung B12.
Các bác sĩ dinh dưỡng khuyên những người nên ăn chay là những người do công việc phải tiếp khách với các buổi tiệc tùng liên miên, bữa ăn quá nhiều chất đạm chất béo thì nên xen kẽ ăn chay theo đơn vị tuần, hoặc tháng. Người thừa cân/béo phì, người bị suy thận, sỏi thận, người già từ 60 tuổi trở lên đối với nam, 45 tuổi đối với nữ, nên ăn chay theo đơn vị tuần, hoặc tháng.
Người ăn chay nên ăn đa dạng nhiều loại thực phẩm trong khẩu phần ăn hàng ngày, thông thường đủ các nhóm thực phẩm: Chất đạm (nguồn gốc từ thực vật như đậu, đỗ, nấm; các sản phẩm từ sữa (sữa tươi, bơ, phô mai, sữa chua...), chất béo (các loại dầu ép và hạt có dầu), các loại tinh bột/đường (gạo, ngô, khoai), các loại rau, hoa, quả và muối khoáng.
Ngoài ra, để khắc phục tình trạng thiếu các vi chất không có trong thức ăn nguồn gốc thực vật như kẽm, vitamin B12, axit folic…, người ăn chay cần bổ sung các vi chất này dưới dạng thuốc bổ. Nên hạn chế các thức ăn chế biến công nghiệp vì chúng thường có sử dụng màu thực phẩm hay màu công nghiệp, chất bảo quản, chất tạo màu, mùi, phụ gia.
Nên ăn các loại thực phẩm càng ít chế biến hoặc không cho thêm các chất bảo quản thì càng có lợi về dinh dưỡng. Nên ăn có điều độ, chừng mực, không nên ăn quá nhiều một loại thực phẩm hoặc ăn quá ít một loại. Cần ăn chậm, nhai kỹ, không ăn quá no hoặc để quá đói và tránh ăn nhanh, nuốt vội.
