 |
Thembi Nkambule cũng là người mang virus HIV nhiều năm. Tại nơi bà sống, Eswatini (ở miền nam châu Phi), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) từng gọi nó là "tâm chấn của đại dịch HIV/AIDS toàn cầu". Cứ 4 người dân Eswatini, một người nhiễm HIV. Trong ký ức của bà, khắp nơi đều là nỗi đau, mất mát vì HIV.
Eswatini đã đạt được những bước tiến đáng kể nhằm kiểm soát HIV trong vài thập kỷ qua. Tuy nhiên, đất nước 1,3 triệu dân vẫn có tỷ lệ nhiễm HIV cao nhất thế giới (26%).
 |
| Thembi Nkambule nhiễm HIV nhiều năm và chọn cách sống lạc quan, giúp đỡ những người cùng cảnh ngộ. Ảnh: CDC. |
Vực dậy sau khi nhiễm HIV
Thembi vẫn nhớ rõ lần đầu tiên bà nghe đến HIV là vào giữa những năm 90 của thế kỷ XX. Thembi mới kết hôn, sinh con và đang theo học cử nhân tại Đại học Swaziland. Làn sóng hiến máu được phát động khắp đất nước. Nhiều người bạn của Thembi đã tham gia. Nhưng điều kỳ lạ rằng, vài tuần sau, họ bỏ học, Thembi không bao giờ gặp lại những người này.
“Có tin đồn máu của họ bị nhiễm căn bệnh chết người. Nhưng không có bất kỳ xác nhận nào. Tin đồn cho rằng nếu mắc bệnh, nạn nhân chẳng có con đường nào ngoài chết”, người phụ nữ này nhớ lại. Nỗi sợ hãi bao trùm khuôn viên trường. Vì vậy, Thembi và một số người bạn khác quyết định không tham gia hiến máu.
Vài năm sau, khi Thembi đang làm giáo viên tại một trường trung học, bà được nghe nhiều hơn về HIV. Nó dường như ảnh hưởng đến phần lớn dân số của đất nước này, ngay cả đồng nghiệp, bạn bè và thậm chí học sinh cũng nhiễm bệnh.
Bà biết khi nào có người mắc bệnh, vì họ đột nhiên biến mất. Họ tự nhốt mình, tự cô lập mình khỏi ánh mắt của người xung quanh. Nhiều tuần sau, Thembi thấy cáo phó của họ đăng đầy trên mặt báo. Nhưng căn bệnh không bao giờ được nhắc tới.
Đầu những năm 2000, thông tin về HIV bắt đầu được đăng tải công khai, thảo luận trên đài phát thanh. Thembi đến thư viện để đọc về loại virus đang giết chết nhiều người. Bà nhận ra trên thế giới này, HIV luôn đi kèm với sự kỳ thị.
 |
| Thembi Nkambule quyết định nói cho người thân biết tình trạng bệnh của mình và tìm hướng giải quyết thay vì né tránh, che giấu. Ảnh: CDC. |
HIV có thể lây truyền qua đường tình dục nhưng một số mục sư cho rằng chỉ những người đạo đức kém, lối sống đồi trụy, ma quỷ mới bị nhiễm bệnh. Nhưng Thembi không đồng ý với điều này. Bởi một người bạn mà bà biết, chỉ chung thủy với chồng, vừa qua đời vì căn bệnh này.
Thay vì né tránh những người bệnh, Thembi đã cố gắng đến nhà các bệnh nhân, mời họ làm bạn. "Đôi khi, tôi gõ cửa nhưng họ từ chối. Họ quá xấu hổ. Dù vậy, tôi đã đợi và nói với họ tôi ở đây nếu họ cần. Tôi không cảm thấy sợ”, người phụ nữ này kể lại.
Năm 2002, Thembi bị ho trong thời gian dài. Ban đầu, bà cho rằng mình bị cảm cúm. Nhưng cơn ho mãi không dứt. Bất chợt, suy nghĩ “phải chăng mình bị HIV?” nảy ra trong đầu. Bà đi kiểm tra, kết quả là dương tính.
Vài tuần sau, Thembi đối mặt nỗi sợ hãi tột cùng. “Tại sao tôi lại nhiễm bệnh? Các con sẽ ra sao?”, hàng loạt câu hỏi nảy ra trong đầu người phụ nữ. Thời điểm đó, thuốc kháng virus HIV có giá 50 USD/tháng. Con số này không hề nhỏ với thu nhập của cả gia đình Thembi. Chi phí đó khiến Thembi lo lắng không biết bao giờ mình sẽ chết.
Có quá nhiều thứ cần làm, vì vậy, bà quyết định nói về bệnh tình cho tất cả người thân. “Tôi biết điều gì sẽ xảy ra. Nhưng tôi cần sự hỗ trợ từ những người mà tôi yêu thương. Nếu tôi xấu hổ và âm thầm trốn đi, rồi tôi cũng sẽ chết", Thembi nói.
Vợ chồng bà ngồi nói chuyện với các con về tình trạng nhiễm HIV của Thembi. Họ biết bệnh không thể lây qua cái ôm hay dùng chung nhà tắm. Sau đó, Thembi tham gia nhóm “Những người sống chung với HIV”, mục đích hướng dẫn người nhiễm virus vượt qua căn bệnh này.
Vài năm sau, vượt qua những bỡ ngỡ, bà trở thành người đứng đầu của chương trình này. Trải nghiệm sống của bà về HIV đã giúp mọi người mở lòng với nữ giám đốc.
Trong thời gian đó, bà từng chứng kiến những câu chuyện thương tâm nhất của bệnh nhân HIV. Sau đám tang của chồng, một góa phụ sốc khi phát hiện tờ xét nghiệm dương tính với HIV mà anh giấu dưới giường.
Một phụ nữ khác lên kế hoạch giúp người dân ở nông thôn vượt qua căn bệnh quái ác, nhưng chính bà đã nhiễm HIV và qua đời vì nó. Nhiều người cha vĩnh viễn bỏ lại con gái đang chập chững biết đi. Không ít thanh niên xấu hổ, hỏi Thembi liệu họ có được tha thứ khi sang thế giới bên kia hay không. Hàng trăm người đã ra đi như vậy.
Nhiều người đau khổ đã khẩn cầu Thembi ở cạnh họ khi sắp trút hơi thở cuối cùng. "Ngay lúc đó, tôi có thể thấy họ mong muốn gì ở tôi mà không cần cất lời. Có người mong một cái ôm, số khác lại không muốn động chạm, chỉ cần có ai ở bên cạnh. Tôi đối xử với từng người không giống nhau và trao cho họ lòng tự trọng”, bà tâm sự. Thembi muốn cho họ ra đi thanh thản, “được chết nhẹ nhàng” nhất có thể.
| |
| Bà Thembi chụp ảnh cùng cậu con trai History. Ảnh: CDC. |
Người tìm bình yên cho những bệnh nhân HIV/AIDS
Sống chung với HIV/ADIS nhiều năm, bà Thembi đã chứng kiến những thời khắc cuối đời của hàng trăm bệnh nhân, trước khi họ trút hơi thở cuối cùng. Bà nhận thấy người ta chết theo 3 cách.
 |
| Bà Thembi luôn muốn những bệnh nhân HIV/ADIS tạm biệt cuộc đời trong cảm giác thanh thản nhất. Ảnh: CDC. |
Đầu tiên là những người nhìn bà bằng đôi mắt trỗng rỗng và tuyệt vọng nói: “Tôi bỏ cuộc, tất cả kết thúc rồi”. Thembi quan sát khi họ nhắm mắt và buông tay. Một cuộc đời bí mật kết thúc trong sự xấu hổ. Nhưng đây cũng là tình trạng của đa số bệnh nhân HIV tại Eswatini.
Kiểu thứ 2 là trước khi qua đời, họ muốn nhắn gửi thông điệp, đôi khi là lời cảnh báo cho người còn sống.
Kiểu thứ 3 cũng còn được gọi là cái chết thanh thản. Họ biết mình sắp rời khỏi gia đình và cộng đồng. Họ quyết định giải quyết các xung đột và mọi chuyện đã được sắp xếp. Đây cũng là điều mà Thembi muốn bệnh nhân HIV nhận được khi lìa xa cuộc đời.
Năm 2021, số người nhiễm HIV hoặc chết vì AIDS ở Eswatini thấp hơn nhiều so với thời điểm bà Thembi phát hiện bản thân nhiễm bệnh. Nhưng bà lo sợ dịch Covid-19 có thể khiến căn bệnh thêm trầm trọng.
Theo Rose Craigue, Giám đốc đại diện tại Eswatini của tổ chức UNAIDS (Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS), việc các chương trình chăm sóc sức khỏe ở các nước thu nhập thấp bị gián đoạn có thể dẫn tới 7 triệu ca mang thai ngoài ý muốn.
Bà cảnh báo: “Nếu mọi người không sử dụng biện pháp bảo vệ trong môi trường cứ 4 người có một ca nhiễm HIV thì Covid-19 sẽ làm tăng tỷ lệ lây bệnh lên rất nhiều”. Tháng 11, nghiên cứu trên The Lancet dự báo gián đoạn điều trị HIV do đại dịch có thể làm tăng 10% tỷ lệ bệnh nhân tử vong trong vòng 5 năm.
Tại Eswatini, quốc gia này đã có một số thành tựu đặc biệt trong phòng ngừa và điều trị. “Mọi người không còn phải trả 50 USD/tháng cho thuốc kháng virus. Bây giờ, con số này là 1 USD/tháng. Nhưng vẫn còn rất nhiều việc phải làm. Hơn 50% dân số dưới 20 tuổi và gần một nửa thanh thiếu niên có nguy cơ nhiễm HIV đặc biệt cao”, vị chuyên gia của UNAIDS nói thêm.
