Dưới đây là bài viết của Hoàng Minh Đức, một cựu học sinh cá biệt.
Học sinh cá biệt chưa phải là người xấu
Mới đây tôi đọc bài viết Quyền của người thầy ngày càng bị rẻ rúng?. Dù rất chia sẻ với vất vả, khó khăn của người thầy, tôi vẫn không hiểu điều mà tác giả muốn nói. Khi đọc thêm những dòng bình luận bi quan phía dưới bài, mà một số trong đó là từ những giáo viên, tôi lại ngỡ ngàng thêm.
Tôi tự hào về con người tôi hiện tại: tự sáng lập tổ chức của riêng mình, đại diện giới trẻ trong nhiều sự kiện quốc tế, được tặng hoa ngày 20/11 dù chẳng phải giáo viên trong một trường lớp nhà nước.
Nhưng, trong quá khứ tôi cũng từng là một học sinh bất cần như bài viết mô tả. Suốt thời cấp 2, tôi luôn đứng trong top 5 từ dưới lên. Cả chục môn tôi chỉ ghi vào một quyển "vở tổng hợp", cô giáo chủ nhiệm tức giận đến nỗi còn trực tiếp cho tiền để tôi mua vở mới. Bài tập về nhà tôi chẳng bao giờ làm còn ngồi trên lớp thì thường xuyên nói chuyện riêng. Điểm hạnh kiểm kém và mời phụ huynh lên lớp cũng là đứng đầu. Mẹ thường xuyên nói: "Mẹ xin con đừng làm mẹ muối mặt nữa".
Tôi muốn nói với cô giáo rằng, mỗi học sinh đều là một thế giới nội tâm đầy phức tạp, đó là lý do mà vì sao người ta dạy môn tâm lý học ở trường sư phạm. Học sinh không phải là những đứa trẻ có thể dễ dàng phân loại để gắn cái mác học sinh ngoan hay hư dựa theo mức độ nghe lời hay điểm số trên lớp.
Khi đã trưởng thành, được làm công tác đào tạo, tôi mới hiểu rõ hơn vì sao những năm tháng ấy với tôi lại khổ cực đến thế. Làm sao chúng ta có thể cứ yêu cầu học sinh ghi chép đầy đủ, khi mà phần lớn những thứ các thầy cô giảng đều chẳng có gì mới hơn sách giáo khoa.
Các thầy cô giảng lúc nào cũng hăng say, nào đâu biết sự nhàm chán và mệt mỏi của học trò. Xin chia sẻ với cô giáo, công việc của tôi hiện nay bao gồm công việc về tập huấn nâng cao năng lực cho thầy cô giáo ở các trường phổ thông. Trong giờ học các thầy cô cũng đến muộn, cũng nói chuyện riêng, cũng không làm bài tập, cũng đòi về sớm chẳng khác gì các em học sinh mà thầy cô vẫn chê trên lớp.
Có một thời kỳ, lớp tôi chuyển thời gian học từ buổi chiều lên buổi sáng, tôi không sao dậy sớm được, thế là thường xuyên đi học muộn. Tôi lúc ấy biết mình có lỗi, nhưng cố gắng mãi mà cũng không sao dậy sớm được, lại thấy việc đi học muộn cũng chẳng đến nỗi làm suy giảm thành tích học tập của các bạn khác. Suy nghĩ vậy, thế nên mặc dù cô giáo nhắc nhở nhưng tôi vẫn tái phạm, cô giáo bắt thì tôi mời phụ huynh chứ nhất định không ký vào biên bản cam kết không bao giờ tái phạm.
Tôi luôn nghĩ mình dám làm thì dám chịu, có lỗi thì nhận phạt chứ không thể hứa điều mình không làm. Có điều lúc ấy trong mắt thầy cô tôi lại thành loại bất trị.
Chúng ta đừng để bản thân thất vọng, đừng để bản thân nản lòng trước những học sinh không ngoan. "Mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh", ngàn vạn học sinh là ngàn vạn tính cách, vô số hoàn cảnh, vậy mà cả nước ta lại chỉ có một bộ sách giáo khoa, một phương pháp đào tạo. Như giáo sư Nguyễn Lân Dũng gọi là "cả nước dùng chung một loại kem đánh răng".
Hồi đó, mặc dù mẹ tôi rất phiền lòng, đặc biệt sau mỗi lần họp phụ huynh về, tôi lại chưa bao giờ cảm thấy mình có lỗi. Tôi nói với mẹ: "Mẹ thấy xấu hổ là vì con không như mẹ mong muốn, nhưng con không thấy xấu hổ. Trong lớp các bạn không ai coi thường con cả, kể cả bạn học giỏi nhất".
 |
| Cựu "học sinh cá biệt" Hoàng Đức Minh. |
Quyền của người thầy là đánh học trò?
Tôi đồng ý rằng xã hội không thể đổ hết trách nhiệm giáo dục cho người thầy, mà đó còn là trách nhiệm của gia đình, hàng xóm, của truyền thông, của mạng xã hội và vô số các nhân tố khác. Người thầy chắc chắn không phải là một vị thánh, không thể hô biến ra các công dân tốt.
Nhưng, tôi tuyệt không bao giờ đồng ý rằng, quyền của người thầy bao gồm quyền được đánh học trò, và đó chưa bao giờ có thể được coi là một quyền. Thầy giáo Hoàng Văn Dũng trong bài viết của cô đã chia sẻ rằng "Cứ nghĩ nếu là con mình thì sẽ cho một trận nên thân". Tôi thì lại nghĩ đánh con cũng không bao giờ có thể là một quyền của bố mẹ.
Sử dụng sức mạnh để áp đặt suy nghĩ, cách hành xử lên người khác chỉ thể hiện sự bất lực và thiếu kiềm chế, dù ở bất cứ hoàn cảnh nào. Lý do duy nhất cho dùng bảo lực là để... tự vệ.
Ngay cả đối với pháp luật, nơi mà việc sử dụng bạo lực được xã hội thừa nhận thì nó cũng chỉ áp dụng với tội phạm - kẻ gây hại cho xã hội chứ không phải là những người vi phạm đạo đức. Đi trái với chuẩn mực xã hội không có nghĩa là gây hại cho xã hội, trong một xã hội tự do và văn minh thì người ta không dùng bạo lực để ép buộc người khác.
Học sinh, dù có trốn học hay không làm bài tập thì đó cũng là việc của cá nhân, chưa thể coi đó là hành vi gây hại cho xã hội. Mà nguyên nhân, có chắc đã là do các em lười biếng, coi thường hay là do cách dạy của các thầy cô không phù hợp, chưa hấp dẫn?
 |
| "Chính cái tâm lý cho rằng mình là người chịu trách nhiệm với tương lai, với thành tựu của các em, để rồi cả các vị phụ huynh, cả các thầy cô giáo đều cố gắng từng bước từng bước, cầm tay chỉ việc, áp đặt nhồi nhét". |
Thế nào mới là "Tôn sư, trọng đạo"?
Dân ta vẫn hay nhắc đi nhắc lại câu "Tôn sư, trọng đạo" nhưng lại thường chỉ dùng nửa vế đầu mà quên nửa vế sau. Người thầy được tôn kính, ấy là bởi vì thầy là người nắm giữ tri thức, nắm giữ "đạo". Trong Phật pháp có câu "Sư phụ lãnh tấn môn, tu hành tại cá nhân". Thầy giáo chỉ là người hướng dẫn phương pháp, chỉ ra con đường. Đi được bao xa, phải là tự thân.
Ngày nay, chính cái tâm lý cho rằng mình là người chịu trách nhiệm với tương lai, với thành tựu của các em, để rồi cả các vị phụ huynh, cả các thầy cô giáo đều cố gắng từng bước từng bước, cầm tay chỉ việc, áp đặt nhồi nhét. Hiểu được điều đó, chúng ta sẽ không còn thấy lạ với kiểu tư duy rập khuôn, suy nghĩ lối mòn hay sự yếu kém trong năng lực phản biện của học sinh Việt Nam.
Cá nhân tôi cho rằng, cần phải hiểu theo cách khác về ý nghĩa của "Tôn sư, trọng đạo", đồng thời dẫn tới việc xác định các quyền của người thầy.
Tôi thấy cái quyền của người thầy, đầu tiên phải là cái quyền chọn lựa cách dạy, tri thức dạy. Ở đại học, điều này thể hiện rất rõ ràng khi các giáo sư đều có cuốn sách mà họ yêu thích, dạy những môn mà họ thiết kế, thậm chí tự đặt tên cho khóa học của mình. Như giáo sư Michael Sandel tại Havard nổi tiếng với khóa học về công lý thu hút cả nghìn sinh viên đến nghe mỗi buổi giảng bài của ông. Những danh sư thời xưa như Aristotle, Platon, Khổng Tử, Trang Tử ... có ai là phải soạn theo một nội dung định sẵn?
Tôn trọng đạo lý, cần hiểu theo nghĩa tôn trọng tri thức, tôn trọng sự thật. Vì thế Nhà nước có thể đưa ra những tiêu chuẩn về tri thức rằng những điều gì đã được thực nghiệm, những điều gì được thừa nhận chứ không nên áp đặt đến mức ép buộc.
Hệ thống Nho giáo thời xưa chỉ có Tứ thư, Ngũ kinh, nhưng dạy thế nào, trích dẫn ở đâu đều là tùy theo từng ông đồ, tùy theo từng trò. Ở Mỹ ngày nay, một cuốn sách "giáo khoa" sinh học rất nổi tiếng là cuốn Campbell Biology có giá khoảng 3,5 triệu đồng Việt Nam, dày như một cuốn bách khoa toàn thư và nặng tới 3,5 kg (nặng đến mức ít có học sinh nào có thể mang theo đến lớp).
Hiển nhiên, học sinh không cần phải học hết cuốn sách này, bởi vì mỗi thầy giáo sẽ tự sắp xếp, trích dẫn, trình bày những tri thức trong đó theo cách của riêng mình.
Đọc những dòng nhận xét của mọi người đòi giữ cái gọi là kỷ luật nghiêm khắc, cho rằng chính cái bình đẳng theo kiểu giáo dục phương Tây khiến các học sinh hư trở thành bất khả xâm phạm, có thầy cô còn nói thẳng là thấy ngán với quy định sau này của ngành, tôi thấy chạnh lòng.
Không phải vô cớ mà xã hội lên án, các giáo viên bị kỷ luật khi có những hành vi kỷ luật về thể xác của học sinh. Quyền bất khả xâm phạm là quyền của mỗi con người, dù cho đó là một người thầy hay một học sinh hư. Khi phải áp dụng sức mạnh để bảo vệ lẽ phải, người ta sẽ chỉ bị khuất phục bởi sức mạnh chứ không phải bởi tính hợp lý của lẽ phải ấy, con người sẽ chỉ thấy sự đuối lý của lẽ phải mà thôi.
Immanuel Kant, một trong những triết học gia quan trọng nhất của nước Đức đã chia sẻ trong cuốn Bàn về tự do của mình rằng, ngay cả nhà nước cũng không thể ép buộc người dân làm một điều gì họ không muốn, cho dù là để bảo vệ họ khỏi những hậu quả xấu. Đánh người là sai, cho dù là vì một động cơ tốt đẹp đối với người bị đánh.
Là người chia sẻ tri thức, chúng ta là người đưa đường chỉ lối chứ không phải là ông chủ hay vị thánh, không thể nhân danh đạo đức hay bất cứ động cơ tốt đẹp nào để áp đặt, nhục mạ hay trừng phạt thể xác của các em; hay tự đặt ra quyền cho mình, độc chiếm mọi đạo lý.
