Một lô hàng hóa chất bí ẩn xuất phát từ Trung Quốc bị chính phủ Lào bắt giữ. Bối rối trước số hàng hóa bên trong, phía Lào đã phải gọi xin hỗ trợ từ Văn phòng Liên Hợp Quốc về Ma túy và Tội phạm.
Cả hai bên đều không ngờ rằng lô hàng này chính là lời giải cho câu hỏi hóc búa về cách các đế chế ma túy tổng hợp ở châu Á hoạt động.
Lô hàng bí ẩn
Hồi tháng 6/2020, giới chức Lào đã bắt giữ một container chứa nhiều thùng phuy xanh lớn ở huyện Huay Xai, phía tây bắc nước này.
Các giấy tờ cho thấy các thùng phuy trên được chất đầy propionyl chloride - một chất hóa học không nhiều người biết đến. Tổng cộng có hơn 72 tấn hóa chất này, và chúng đang trên đường đến một khu vực nổi tiếng với việc sản xuất ma túy tổng hợp tại Myanmar.
Nhà chức trách Lào không biết nhiều về lô hàng. Propionyl chloride không nằm trong danh mục 30 tiền chất ma túy bị cấm của Ủy ban Kiểm soát Ma túy Quốc tế (INCB). Lô hàng trên cũng không có dấu hiệu là buôn lậu.
 |
| Đường đi của lô hàng bí ẩn. Việt hóa: Hà My. |
Một điều bất thường nằm ở đường đi của lô hàng này: nó được chuyển từ tỉnh Giang Tô, Trung Quốc đến Thái Lan bằng đường biển, sau đó được chuyển bằng đường bộ lên phía bắc.
Trong sự bối rối, phía Lào quyết định gọi cho ông Jeremy Douglas để xin ý kiến. Ông Douglas là đại diện của Văn phòng Liên Hợp Quốc về Ma túy và Tội phạm (UNODC), và ông có nhiệm vụ hỗ trợ các nước trong khu vực trong việc chống các hoạt động tội phạm xuyên quốc gia.
Riêng với khu vực hạ nguồn sông Mekong, nhiệm vụ của ông Douglas chủ yếu là đương đầu với việc buôn lậu ma túy.
Sau khi nghe tin, ông Douglas thúc giục nhà chức trách Lào thu giữ số hóa chất trên, vì ông biết propionyl chloride có thể được dùng để sản xuất ra fentanyl - một loại ma túy tổng hợp nguy hiểm, và ephedrine - một nguyên liệu quan trọng trong điều chế methamphetamine (còn được biết đến là ma túy đá).
Propionyl chloride không bị cấm vì nó có nhiều công dụng hợp pháp khác, ví dụ như sản xuất hóa chất dùng trong nông nghiệp và dược phẩm. Tuy nhiên, INCB khuyến nghị các nước nên "giám sát đặc biệt" hóa chất này.
Còn lô hàng trên lại là một bằng chứng quan trọng. Nó có thể giải thích được cách các ông trùm trong ngành sản xuất ma túy tổng hợp tại khu vực Tam giác Vàng hoạt động, mặc cho nhiều nỗ lực của nhà chức trách khu vực.
"Mua bột để làm bánh, thay vì vỏ bánh làm sẵn"
Trong năm 2020, nhà chức trách đã thu giữ kỷ lục 175 tấn ma túy đá, theo dữ liệu của UNODC. Tuy nhiên, giá ma túy vẫn tiếp tục giảm - đồng nghĩa với việc số lượng bị bắt giữ không ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cung trong khu vực.
Số lượng các loại hóa chất phổ biến để điều chế ma túy đá, như ephedrine, pseudoephedrine và phenyl-2-propanone (P2P), đã giảm đi rất nhiều. Ông Douglas cho biết trong năm 2020, nhà chức trách chỉ bắt giữ được 60 kg ephedrine và 10 triệu viên pseudoephedrine - một "lượng rất nhỏ" khi so với tổng lượng ma túy đá bị thu giữ.
 |
| Chiếc container chứa 72 tấn propionyl chloride bị nhà chức trách Lào bắt giữ. Ảnh: CNN. |
Điều này làm các nhà chức trách khó hiểu. Theo lẽ thường, nếu lượng ma túy bị bắt giữ ở mức kỷ lục, thì lượng hóa chất để sản xuất ra chúng cũng phải rất nhiều.
Một giả thuyết được các chuyên gia đưa ra là các đế chế ma túy đã nhập khẩu các chất không bị cấm - như propionyl chloride, và thuê các nhà hóa học hàng đầu thế giới về để điều chế ma túy cho họ. Điều này giống như việc họ mua bột về và tự làm bánh, thay vì mua vỏ bánh làm sẵn.
Các hóa chất như propionyl chloride thường được lực lượng chống ma túy gọi là "tiền-tiền chất". Chúng có thể được sản xuất và mua bán hoàn toàn hợp pháp, song chúng cũng có thể được dùng để điều chế ra các chất trung gian. Các chất trung gian này lại là nguyên liệu quan trọng để điều chế ra các loại ma túy tổng hợp.
"Đây là những người rất sáng tạo. Về cơ bản, họ là những người cải cách. Họ là những người giải quyết vấn đề", ông Douglas nói.
Thách thức toàn cầu
Douglas nói rằng ông biết nhiều vụ bắt giữ các "tiền-tiền chất" đã diễn ra, song khối lượng propionyl chloride khổng lồ thu được ở Lào đã xác nhận nghi ngờ của ông về cách thức các đế chế ma túy ở khu vực hoạt động.
"Vụ bắt giữ (ở Lào) đã xác nhận nghi ngờ của tôi và nhiều người khác: Các 'tiền-tiền chất' đang đóng vai trò quan trọng trong việc mua bán ma túy trong khu vực", ông Douglas nhấn mạnh.
 |
| Các "tiền-tiền chất" của ma túy tổng hợp đang tạo ra một thách thức toàn cầu, đặc biệt là đối với khu vực Đông Nam Á. Ảnh: CNN. |
Các "tiền-tiền chất" cũng là một vấn đề toàn cầu. Cornelis de Joncheere, giám đốc INCB, đã gọi việc các chất này được sử dụng ngày càng nhiều là "một thử thách quan trọng đối với hệ thống kiểm soát ma túy quốc tế".
Tuy nhiên, vấn đề này nghiêm trọng hơn ở châu Á, vì khu vực Tam giác Vàng nổi tiếng với việc sản xuất ma túy lại nằm ngay giữa hai nước sản xuất hóa chất lớn nhất thế giới là Trung Quốc và Ấn Độ.
Điều này làm dấy lên lo ngại rằng việc sản xuất và buôn bán ma túy sẽ tăng nhanh, khi nguồn cung các hóa chất cần thiết luôn có sẵn.
"Mối quan hệ giữ hóa chất và việc sản xuất ma túy tổng hợp ở châu Á là không thể chối cãi", ông Douglas nói.
