Con đường Tơ lụa Trung Quốc hy vọng kết nối Á - Âu đang vấp phải "ổ voi" lên tới 14 tỷ USD ngay ở Pakistan.
Pakistan rất gần gũi với Bắc Kinh, và các quan chức nước này vẫn ví von mối quan hệ với Trung Quốc là "tình anh em sắt đá". Dù vậy, dự án đập Diamer-Bhasha giữa hai nước đã đổ vỡ vào tháng 11/2017 khi người đứng đầu cơ quan phát triển nguồn nước và năng lượng Pakistan nói Bắc Kinh muốn kiểm soát dự án thủy điện này. Ông nói nó đi ngược lại lợi ích của Pakistan.
Trung Quốc đã đưa ra tuyên bố bác bỏ nhưng chính thức rút khỏi dự án này, một trong số hàng chục dự án đang được hai bên cùng phát triển.
Từ Pakistan đến Tanzania tới Hungary, các dự án trong sáng kiến "Vành đai, Con đường" của Chủ tịch Tập Cận Bình đang bị huỷ bỏ, thương lượng hoặc trì hoãn do những tranh chấp về chi phí, khiếu nại rằng các nước nhận quá ít từ các dự án của các công ty Trung Quốc và được tài trợ bởi các khoản vay từ Bắc Kinh.
Ở một số nơi, Bắc Kinh còn phải chịu phản kháng chính trị do nỗi sợ hãi sự thống trị của nền kinh tế lớn nhất châu Á.
"Pakistan là một trong những nước nằm dưới sự kiểm soát của Trung Quốc, và một khi Pakistan khẳng định 'tôi sẽ không làm việc này với anh', điều đó có nghĩa đây không phải 'đôi bên cùng có lợi' như Trung Quốc vẫn nói", AP dẫn lời Robert Koepp, nhà phân tích cho công ty nghiên cứu Economist Corporate Network.
 |
| Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phát biểu khai mạc diễn đàn Vành đai Con đường, tháng 5/2017. Ảnh: AP. |
Chiếc ô tham vọng
"Vành đai và Con đường", được ông Tập Cận Bình công bố năm 2013, là sáng kiến lớn đầy tham vọng cho những dự án được Trung Quốc xây dựng hoặc tài trợ trên 65 quốc gia trải dài từ Nam Thái Bình Dương, qua châu Á đến châu Phi và châu Âu. Những dự án này bao gồm từ khoan dầu tại Siberia đến xây cảng ở Đông Nam Á, đường sắt ở Đông Âu và nhà máy điện ở Trung Đông.
Ngân hàng Phát triển Châu Á cho biết đến năm 2030 cần phải đầu tư hơn 260 nghìn tỷ USD cho cơ sở hạ tầng của khu vực thực hiện những dự án "Vành đai, Con đường" để giữ cho các nền kinh tế phát triển. Các quốc gia, trong đó có Nhật Bản đã cho vay hàng tỷ USD, nhưng liên kết của Trung Quốc lớn hơn và là nguồn tiền duy nhất cho nhiều dự án.
Không có danh sách chính thức các dự án, nhưng công ty tư vấn BMI Research đã lập một cơ sở dữ liệu trị giá 1,8 nghìn tỷ USD về những khoản đầu tư cơ sở hạ tầng có sự tham gia của Trung Quốc bố trên khắp châu Á, châu Phi và Trung Đông. Rất nhiều trong số đó vẫn đang còn trên giấy tờ và một số dự án phải đến 30 năm nữa mới được thực hiện.
Nhiều chính phủ hoan nghênh sáng kiến này nhưng Washington, Moscow và New Delhi đang khó chịu trước việc Bắc Kinh cố gắng sử dụng "Vành đai, Con đường" để phát triển một cấu trúc chính trị tập trung vào Trung Quốc, làm xói mòn ảnh hưởng của họ.
Chính phủ Mỹ và Nhật Bản bày tỏ quan tâm đến những dự án "Vành đai, Con đường", coi đó là cơ hội cho các công ty của họ nhưng cũng đang cố gắng để phát triển các sáng kiến thay thế.
Tháng 11/2017, tổ chức cung cấp tài chính OPIC của chính phủ Mỹ đã ký thỏa thuận với các đối tác Nhật Bản để cung cấp "các giải pháp thay thế đầu tư cơ sở tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương". Tháng 12, Thủ tướng Shinzo Abe cho biết Nhật Bản có thể "hợp tác rất nhiều" với Trung Quốc.
Tháng 11/2017, Nepal hủy dự án cho các công ty Trung Quốc xây dựng một con đập trị giá 2,5 tỷ USD sau khi kết luận hợp đồng cho dự án thủy điện Budhi Gandaki vi phạm các quy định đòi hỏi nhiều nhà thầu.
Liên minh châu Âu đang xem xét liệu Hungary có vi phạm các quy tắc hay không khi ký hợp đồng cho các nhà thầu Trung Quốc xây dựng một tuyến đường sắt cao tốc tới Serbia mà không cần đấu thầu.
Tại Myanmar, kế hoạch xây dựng một nhà máy lọc dầu trị giá 3 tỷ USD đã bị hủy bỏ cũng vào tháng 11/2017 do những khó khăn về tài chính.
 |
| Binh sĩ Pakistan canh gác tại một dự án trong sáng kiến "Vành đai, Con đường" ở Haripur. Ảnh: AP. |
Đường dài trắc trở
Sự vấp ngã của một trong những dự án cơ sở hạ tầng tham vọng nhất thế giới có thể giúp giảm bớt những lo ngại Bắc Kinh sẽ gia tăng ảnh hưởng chiến lược của mình. Ngay cả Pakistan, một trong những nước láng giềng thân thiện nhất của Trung Quốc, cũng không đồng thuận với Bắc Kinh về các dự án trọng điểm.
Hai chính phủ đang phát triển các cơ sở với tổng chi phí 60 tỷ USD bao gồm các nhà máy điện và đường sắt để liên kết cực tây của Trung Quốc với cảng Gwadar do Trung Quốc xây dựng trên Ấn Độ Dương.
Chuyến thăm của một quan chức ngoại giao Trung Quốc hồi tháng 11 đã không mang lại được thỏa thuận về các dự án đường sắt trị giá 10 tỷ USD ở Karachi và một sân bay 260 triệu USD ở Gwadar.
Cũng trong tháng đó, cơ quan phát triển nguồn nước và năng lượng Pakistan tuyên bố dự án đập Diamer-Bhasha sẽ được rút khỏi kế hoạch phát triển chung. "Những điều kiện của Trung Quốc để cấp tiền cho dự án đập Diamer-Bhasha là không thể thực hiện được và đi ngược lại lợi ích của chúng tôi", ông Muzammil Hussain nhấn mạnh.
Tại Thái Lan, việc xây dựng một tuyến đường sắt cao tốc trị giá 15 tỷ USD đã bị đình chỉ vào năm 2016. Sau nhiều cuộc đàm phán về chi phí, chia sẻ công nghệ và quyền sở hữu đất đai, các nhà lãnh đạo Thái Lan đã thông báo một kế hoạch mới vào tháng 7 cho tuyến đường sắt đầu tiên nối Bangkok tới vùng đông bắc nước này. Hợp đồng xây dựng được thực hiện với các công ty Thái Lan trong khi Trung Quốc sẽ cung cấp công nghệ.
Tại Tanzania, chính phủ đã mở lại các cuộc đàm phán với Trung Quốc và Oman, về việc sở hữu một cảng trị giá 11 tỷ USD trong thành phố Bagamoyo. Tanzania muốn đảm bảo rằng người dân của họ hưởng lợi không chỉ từ thuế thu được từ cảng.
 |
| Một tuyến đường thương mại quốc tế được xây dựng gần Havali ở Pakistan. Ảnh: AP. |
"Tiến bộ vững chắc"
Bất chấp những trở ngại, các quan chức Trung Quốc nói rằng hầu hết dự án "Vành đai và Con đường" đang tiến triển với chỉ vài vấn đề.
Phát biểu trong một cuộc họp báo vào ngày 21/11, Một quan chức Bộ Thương mại cho hay việc xây dựng đường ống dẫn dầu và khí đốt từ Nga và Trung Á đang "tiến bộ vững chắc". "Chúng tôi còn nhiều tiềm năng để hợp tác hơn nữa", ông nói.
Năm 2015, ngân hàng Phát triển Trung Quốc công bố đã dành 890 tỷ USD cho hơn 900 dự án trên 60 quốc gia về khí đốt, khoáng sản, điện, viễn thông, cơ sở hạ tầng và nông nghiệp. Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc thì cho biết họ sẽ tài trợ cho 1.000 dự án ở 49 quốc gia.
Đứng ra trợ cho các dự án là đòn bẩy để Bắc Kinh yêu cầu sử dụng nhà thầu và công nghệ của mình, nhưng cũng có thể dẫn đến việc các đối tác phàn nàn nếu thương lượng không đủ kỹ càng.
Ngày 9/12, chính phủ Sri Lanka đã bán 80% cổ phần trong một cảng tại thành phố Hambantota cho một công ty nhà nước Trung Quốc sau không trả được đúng hạn 1,5 tỷ USD cho Bắc Kinh để xây dựng cảng này. Điều đó làm dấy lên những ý kiến cho rằng thỏa thuận đó là quá có lợi cho Bắc Kinh.
"Họ có nhận thức về sự xâm phạm chủ quyền từ phía Trung Quốc qua việc tiếp quản cảng", nhà phân tích Christian Zhang của BMI Research đánh giá.
