Điều này đã được quy định trong dự thảo thông tư hướng dẫn hình thức bố trí phòng xử án mà Chánh án TAND tối cao sẽ ban hành trong thời gian tới.
Trước đó, câu chuyện vị trí chỗ ngồi của kiểm sát viên (KSV) và luật sư (LS) cùng việc thay đổi vành móng ngựa thành bục khai báo đã thu hút sự quan tâm của lãnh đạo nhiều cơ quan trung ương khi góp ý về dự thảo thông tư này. Bởi ý nghĩa của nó đã vượt qua khuôn khổ về mặt hình thức liên quan chỗ ngồi của các chủ thể tố tụng, trở thành vấn đề thuộc về nhận thức của các nhà làm luật và hành nghề luật.
Đó là quan điểm về sự bình đẳng trong thực hiện chức năng buộc tội và gỡ tội, là hiện thực hóa chủ trương cải cách tư pháp của Đảng được ghi nhận trong Hiến pháp 2013 và Bộ Luật tố tụng hình sự năm 2015.
Quá trình hội nhập sâu rộng vào đời sống quốc tế cũng đặt ra yêu cầu phải xây dựng hệ thống pháp luật tương thích với pháp luật quốc tế và pháp luật của các nước có nền tư pháp tiến bộ. Trong đó, các mô hình tố tụng hình sự truyền thống và giao thoa trên thế giới đều thể hiện vị trí chỗ ngồi ngang bằng nhau giữa công tố và người bào chữa.
Sẽ còn những bước đi cần thiết theo quy trình xây dựng và ban hành thông tư của Chánh án TAND tối cao nhưng chủ trương cải cách tư pháp nhấn mạnh vị trí trung tâm của tòa án, nâng cao vai trò của LS trong thực hiện chức năng xã hội cao quý. Điều này góp phần hướng đến việc tôn trọng và bảo vệ quyền con người, dân chủ hóa hoạt động tư pháp.
Có ý kiến băn khoăn sự thay đổi về vị trí chỗ ngồi có thể dẫn đến ảnh hưởng địa vị pháp lý, làm mất thế cân bằng và suy giảm vai trò của KSV hiện nay (vừa thực hành quyền công tố vừa kiểm sát hoạt động tư pháp). Tuy nhiên, trong những năm vừa qua, tôi và nhiều LS khác đều cảm nhận bước chuyển thật sự lớn lao từ phía các cơ quan và người tiến hành tố tụng.
Không chỉ sự thay đổi về chỗ ngồi ngang nhau của hai chủ thể buộc tội và gỡ tội mà đã có bước chuyển thật sự trong nhận thức và chất lượng tranh tụng của các công tố viên.
 |
| Bố trí phòng xử án theo kiểu luật sư ngồi ngang bằng với kiểm sát viên. |
Trong mắt người dân và dư luận xã hội, sự công bằng, phân định sòng phẳng về vị trí, vai trò của LS trong tố tụng và đời sống đã được nhìn nhận và có nhiều thay đổi. Thông qua những phiên tòa tranh tụng dân chủ, cả hai chủ thể thực hiện chức năng buộc tội và gỡ tội đã cùng trưởng thành lên.
Thực tiễn đó cho thấy vị trí chỗ ngồi của KSV và LS, cũng như sự thay đổi mạnh mẽ về hình thức bố trí phòng xử án bây giờ không còn là chuyện nhỏ. Đây chính là sự phản ánh chiều sâu của nhận thức và quan điểm về cải cách tư pháp từ lãnh đạo Đảng, Nhà nước đến các cơ quan pháp luật tối cao và những người hành nghề luật.
Việc bố trí phòng xử án theo tinh thần mới của dự thảo thông tư sẽ thể hiện vị trí, vai trò trung tâm của HĐXX, nơi tòa án thực hiện quyền tư pháp. Nó thể hiện nguyên tắc tranh tụng trong xét xử, bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo, quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự một cách công bằng, bình đẳng.
Vấn đề cốt lõi là chất lượng của tranh tụng, là xây dựng và thực thi cơ chế tranh tụng dân chủ và phán quyết của tòa phải xuất phát từ kết quả tranh tụng chứ không phải chỗ ngồi thấp hay cao. Bước chuyển đổi này đến lượt mình sẽ tạo điều kiện cho việc hành nghề của LS được thuận lợi, nâng cao được trách nhiệm xã hội của LS trong quá trình tham gia tố tụng và trong đời sống.
