Cá mực còn gọi là mực nang, mực mai, mực ván, ô tặc ngư, mặc ngư, thuộc họ mực nang (Sepiidae), tên khoa học là Sepia spp. Cá mực là loại động vật không xương sống, cơ thể chia làm 2 phần: đầu và thân.
Phần đầu có 8-10 tay với những hàng giác bám, tay xúc giác dài hơn thân. Miệng ở dưới bụng. Phần thân mềm chiếm 70% trọng lượng, có hình bầu dục, mặt lưng có nhiều vân gợn sóng. Mai mực là lớp vỏ trong bằng đá vôi xốp bọc một lớp sừng mỏng. Mực nang có nhiều ở vùng biển nhiệt đới, chúng sống ở tầng nước sâu có độ mặn cao, thành từng đàn ở dưới đáy. Mực nang ăn cá, giun và các động vật nhỏ hơn.
Mùa sinh đẻ vào tháng 4-9. Bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu là mai mực với tên gọi là ô tặc cốt hay hải phiêu tiêu. Mùa khai thác vào tháng 6-8. Mực đem về mổ lấy thịt, giữ lại mai, rửa sạch muối bám ở ngoài, phơi khô. Khi dùng cạo sạch vỏ cứng ở ngoài mai, cắt thành miếng nhỏ hoặc tán bột, rây mịn.
Trong mai mực có các muối canxi dưới dạng carbonat, phosphat, sulfat, các chất hữu cơ và chất keo. Mai mực có vị mặn, chát, mùi hơi tanh, tính ấm, không độc, có tác dụng chỉ huyết, làm se.
Thịt cá mực cũng được dùng làm thuốc nhưng không phổ biến. Trong thịt mực có protid, lipid, Ca, p, Fe, vitamin B1, B2, B6, PP. Thịt cá mực có vị ngọt, chua, tính bình, có tác dụng bổ trung, ích khí, điều kinh.
Thuốc chữa bệnh từ mai mực
Chữa ho ra máu, phụ nữ bị băng huyết, trẻ em chậm lớn: Ngày uống 4-8 g bột mai mực, có thể đến 12 g. Dùng liền 7-10 ngày, nghỉ một tuần, sau lại tiếp tục nếu cần thiết.
Đại tiện ra máu: Mai mực nướng vàng, tán bột, mỗi lần uống 4-8 g với nước sắc cây mộc tặc (Nam dược thần hiệu).
Đau mắt hột: Mai mực vót nhọn ngâm vào dung dịch rễ hoàng liên với tỷ lệ 1-5%, rồi đánh mắt.
Chữa bỏng: Mai mực đốt thành than, rây bột mịn, trộn với dầu vừng hoặc dầu dừa, bôi ngày 2 lần. 1 tuần sau vết loét sẽ se lại.
Chữa lở loét ở âm hộ: Mai mực đốt thành than trộn với lòng trắng trứng gà, bôi hằng ngày.
Chữa cam tẩu mã, loét mũi, viêm tai chảy nước: Mai mực 12 g, hoàng liên 12 g, thanh đại 12 g, hồng đơn 12 g, ngũ bội tử 12 g, tế tân 12 g, nhân trung bạch 12 g, phèn phi 8 g, mai hoa 4 g. Sao riêng từng vị (trừ hồng đơn, mai hoa, thanh đại) rồi tán nhỏ mịn, trộn đều. Khi dùng rắc vào vết thương, vết loét.
Thở khò khè, thở gấp, đờm nhiều: Mai mực sấy khô, mỗi lần uống 15 g với một ít đường đỏ.
Chữa đau loét dạ dày, tá tràng, ợ chua, đại tiện táo:
+ Mai mực 20 g, cam thảo 12 g, thổ bối mẫu 6 g. Tất cả tán nhỏ, rây bột mịn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 6 g vào trước bữa ăn 30 phút.
+ Mai mực 60 g, mẫu lệ nung 30 g, gạo tẻ 30 g (sao vàng), hoàng bá 20 g (sao vàng), màng mề gà 20 g (sao vàng), cam thảo 20 g, hàn the 10 g (phi). Tất cả tán nhỏ, rây bột mịn. Ngày uống 2 lần, người lớn mỗi lần 8 g, trẻ em 5-10 tuổi mỗi lần 2 g, trẻ em trên 10 tuổi mỗi lần 4 g.
+ Mai mực 120 g, cam thảo 200 g, màng mề gà 20 g, hương phụ 20 g, chế với giấm và nước tiểu, sao vàng, lá cà độc dược khô 12 g, hàn the 10 g (phi), phèn chua 10 g (phi), vỏ quýt 8 g. Tất cả tán bột, rây mịn. Ngày uống 2-3 lần giữa hai bữa ăn. Người lớn mỗi lần 4 g chiêu với nước ấm. Lưu ý: phụ nữ và trẻ nhỏ không được dùng.
Thuốc từ thịt cá mực
Chữa tắc kinh: Thịt cá mực tươi 1 con, nhân hạt đào 15 g, nấu chín, ăn hết một lần.
Bổ máu, tăng cường thể lực cho phụ nữ sau sinh: Thịt cá mực tươi 250 g, rửa sạch, thái nhỏ, xào chín với ít muối và 1-2 thìa nước gừng, ăn trong bữa cơm hằng ngày.
Thanh nhiệt, giải độc, giảm mỡ, hạ huyết áp: Thịt cá mực tươi 50-100 g thái miếng, luộc chín, để ráo, cho vào bát cùng với gừng 5 g, hành 10 g, giấm 10 g, dầu vừng đen 10 g, muối ăn 5 g. Tất cả trộn đều, ăn trong ngày.
