Việt Nam được coi là ngoại lệ lớn nhất của giáo dục thế giới. Về cơ bản, đây là nước thu nhập thấp duy nhất đạt kết quả tương đương những nước phát triển trong các bài kiểm tra học thuật quốc tế.
Thông thường, khả năng kinh tế của một quốc gia sẽ ảnh hưởng biểu hiện của học sinh nước đó tại các kỳ thi lớn. Tuy nhiên, với GDP đầu người chỉ bằng một phần nhỏ của Mỹ, Việt Nam lại có thể tạo ra kết quả đầy bất ngờ khiến nhiều chuyên gia không thể lý giải.
Các nhà nghiên cứu tiến hành xem xét hai kỳ thi quốc tế lớn nhằm tìm hiểu "ấn tượng Việt Nam". Một trong số đó là TIMMS. Tại kỳ thi này, học sinh Việt Nam thể hiện vượt trội hơn so với các nước có mức GDP đầu người tương đương.
 |
| Số liệu từ TIMMS. |
Năm 2014, nhà nghiên cứu Abhijeet Singh tại Đại học College London công bố nghiên cứu của ông về TIMMS và nhận ra, giáo dục Việt Nam tạo ra sự vượt trội từ sớm. Ở độ tuổi 5, trẻ em Việt Nam chỉ tốt hơn học sinh các nước đang phát triển khác. Theo độ tuổi tăng dần, độ chênh lệch ngày càng lớn.
Trong bài nghiên cứu về Cải thiện Hệ thống giáo dục, chuyên gia giáo dục Lee Crawfurd nhận định, "một năm tiểu học ở Việt Nam hiệu quả hơn nhiều so với một năm tiểu học ở Peru hay Ấn Độ về mặt học tập kỹ năng".
"Từ hiện tượng Việt Nam, nghiên cứu này đề cập vấn đề 'Tại sao chênh lệch lớn về hiệu quả giáo dục hàng năm lại tồn tại giữa các quốc gia khác nhau?'. Nói một cách đơn giản, tại sao giáo dục ở một số nước lại tốt hơn?", ông viết.
Hiện tại, hai nhà nghiên cứu Suhas D. Parandekar và Elisabeth K. Sedmik của tổ chức Ngân hàng Thế giới (WB), cũng tiến hành khảo sát kết quả của Chương trình Đánh giá Học sinh Quốc tế (PISA) từ năm 2012 trở lại đây nhằm lý giải vấn đề này.
Trong số 8 nước đang phát triển tham gia chương trình, Việt Nam có GDP đầu người thấp nhất, 4.098 USD, nhưng lại đạt kết quả cao nhất.
 |
|
Kết quả PISA 2012 cùng GDP đầu người của các nước.
|
Điểm số của học sinh Việt Nam khiến nhiều người bất ngờ, thậm chí có thể so sánh với các nước có chất lượng giáo dục hàng đầu như Phần Lan, Thụy Sĩ và vượt trội hơn hẳn so với Colombia, Peru.
Điểm môn Toán của Việt Nam cao hơn điểm trung bình của các nước thu nhập thấp còn lại đến 128 điểm. Điều này đồng nghĩa việc chất lượng giáo dục Việt Nam vượt trước 3 năm so với 7 nước kia.
Hai nhà nghiên cứu của WB sử dụng dữ liệu PISA, bao gồm các vấn đề về hoàn cảnh sống của học sinh, kinh nghiệm học hành, hệ thống trường học, nhằm tìm hiểu yếu tố giúp giáo dục Việt Nam đạt hiệu quả cao hơn so với hoàn cảnh kinh tế. Họ phát hiện, đầu tư giáo dục cùng khác biệt văn hóa chiếm 50% nguyên nhân tạo ra sự khác biệt.
Khác biệt văn hóa khiến học sinh mỗi nước có đặc điểm riêng. Nhìn chung, trẻ em Việt Nam tập trung học bài và làm bài tập rất nghiêm túc. Các em ít khi đi học muộn hay nghỉ học không xin phép, bỏ học.
Ngoài giờ đến trường, học sinh Việt Nam dành nhiều hơn 3 tiếng mỗi tuần để học bài so với học sinh nước phát triển khác. Các em cũng không tỏ ra quá lo lắng về môn Toán và khá tự tin về khả năng ứng dụng môn học này trong tương lai.
Ngoài ra, phụ huynh thường quan tâm việc học hành của con. Về cơ cấu, nền giáo dục có sự tập trung cao. Giáo viên không tự phụ trách, hoạt động của họ chịu sự giám sát từ người khác. Giáo dục cũng đề cao yếu tố thành tích hơn.
Quan trọng hơn, dù GDP không cao, Việt Nam chú trọng đầu tư cho giáo dục hơn hẳn các nước thu nhập thấp khác. So với 7 nước đang phát triển cùng tham gia PISA, trình độ phát triển kinh tế của Việt Nam thấp hơn, tỷ lệ phụ huynh thất học cao hơn, số lượng trường học ở thành phố thấp hơn, trong khi ở nông thôn lại cao hơn. Thông thường, đây là những yếu tố bất lợi đối với các nền giáo dục.
Tuy nhiên, ngược lại với các khó khăn kinh tế, cơ sở hạ tầng và các nguồn lực cho ngành giáo dục Việt Nam lại tốt hơn 7 nước còn lại. Các trường học không có nhiều máy tính nhưng thường được kết nối Internet. Các nhà nghiên cứu coi đây là bằng chứng cho thấy Việt Nam chú trọng đầu tư giáo dục.
Nhà nước cũng tạo điều kiện để trẻ em đến trường. So với các nước khác, việc học mẫu giáo ở Việt Nam dễ hơn.
Đương nhiên, những yếu tố trên chỉ chiếm 50%. Một nửa còn lại vẫn còn là điều bí ẩn đối với các nhà khoa học.
