Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá lại lịch sử, sử gia Phan Huy Chú (1782-1840) đã xếp 5 danh tướng giỏi nhất thời Trần gồm: Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật, Phạm Ngũ Lão, Trần Khánh Dư.
Quốc công Tiết chế - Hưng Đạo Đại Vương
Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn là vị tướng kiệt xuất nhất của triều Trần hiển hách, một trong những vị tướng tài giỏi nhất trong lịch sử quân sự thế giới.
Cuộc đời của Trần Quốc Tuấn gắn liền chiến công ba lần đánh bại giặc Mông - Nguyên, đội quân hung hãn và tàn bạo nhất thế giới trong thế kỷ XIII. Chiến thắng đã đưa ông trở thành một trong những nhà quân sự kiệt xuất trong lịch sử thế giới.
Ngoài tài năng về quân sự, Trần Hưng Đạo còn để lại cho hậu thế những tư tưởng lớn. Trong đó, nổi bật là lấy dân làm gốc như lời khuyên của ông dành cho vua Trần Anh Tông trước khi qua đời: “Khoan thư sức dân để làm kế sâu rễ bền gốc là thượng sách giữ nước”.
Theo một số tài liệu lịch sử, ngay cả quân Mông - Nguyên đương thời cũng không dám gọi thẳng tên ông, chúng chỉ thường gọi ông là “An Nam Hưng Đạo đại vương”.
 |
| Quốc công Tiết chế thống lĩnh quân đội nhà Trần 3 lần đánh bại giặc Mông -Nguyên, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Ảnh: Hà My. |
Trần Khánh Dư - danh tướng bán than tài ba
Trần Khánh Dư (1240-1340), hiệu là Nhân Huệ Vương. Dù có nhiều tật xấu, bị sử sách phê phán, ông là tướng rất tài giỏi. Trong 3 lần kháng chiến chống Mông - Nguyên, Trần Khánh Dư đều lập công lớn, tiêu biểu là chiến thắng Vân Đồn cuối năm 1287.
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, trước đó, vì mắc tội, Trần Khánh Dư bị phạt đánh 100 roi, tước hết gia sản, đuổi về quê, làm nghề đốt than kiếm sống. Sau này, Trần Khánh Dư được vua Trần Nhân Tông tha tội, cho phục chức, cầm quân giết giặc lập công.
Cuối năm 1287, dưới sự chỉ huy của Trần Khánh Dư, quân Trần đã đánh tan đoàn thuyền chở 170.000 thạch của nhà Nguyên do Trương Văn Hổ chỉ huy.
Chiến thắng của Trần Khánh Dư khiến quân Nguyên rơi vào thế bị động. Trên đường rút lui, chúng đã bị Trần Hưng Đạo, Phạm Ngũ Lão đánh cho tan tác. Thoát Hoan chui vào ống đồng trốn về nước.
Phạm Ngũ Lão - hổ tướng đánh đâu thắng đó
Phạm Ngũ Lão (1255-1320) là tướng xuất sắc của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Ông vốn người làng Phù Ủng, huyện Đường Hào (nay thuộc huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên), xuất thân trong gia đình có mấy đời chuyên làm nghề nông.
Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ hai (1285), Phạm Ngũ Lão cùng Trần Quang Khải tiến đánh Chương Dương, Hàm Tử, đập tan đội binh thuyền lớn của giặc và diệt quân Nguyên chiếm đóng Thăng Long. Sau đó, ông phục kích đánh địch ở Vạn Kiếp, chặn đường rút chạy lên biên giới phía Bắc của chúng.
Trong kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ ba (1287-1288), Phạm Ngũ Lão cùng các tướng bày trận phục kích đường rút lui của giặc trên sông Bạch Đằng, truy đuổi cánh quân của Thoát Hoan trên đường bộ.
Ngoài ra, Phạm Ngũ Lão còn ba lần cất quân đi trừng phạt quân Ai Lao, hai lần Nam chinh đánh thắng quân Chiêm Thành. Theo những tư liệu lịch sử còn lưu lại đến nay, suốt sự nghiệp cầm quân lừng lẫy của mình, Phạm Ngũ Lão chưa hề thất bại.
 |
| Ảnh minh họa quân dân nhà Trần với chiến thắng Bạch Đằng lần thứ 3 (1288). |
Trần Nhật Duật - danh tướng toàn tài, nhà ngoại giao lỗi lạc
Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật (1255 - 1330) là con trai thứ sáu của vua Trần Thái Tông. Ông là danh tướng nổi tiếng nhà Trần với những công lao to lớn trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên lần thứ hai và thứ ba.
Trần Nhật Duật chính là người chỉ huy quân đội nhà Trần đánh tan đội quân của Toa Đô ở cửa Hàm Tử năm 1285. Sách "Đại Việt sử ký toàn thư" chép rằng: “Công đánh giặc Nguyên, Nhật Duật lập được nhiều hơn cả”.
Ông còn được sử sách ghi nhận là nhà ngoại giao xuất sắc của nhà Trần nhờ giỏi ngoại ngữ, biết nhiều thứ tiếng, phong tục tập quán của các nước lân bang. Trần Nhật Duật từng thu phục thủ lĩnh quân nổi loạn Trịnh Giác Mật ở Đà Giang, khiến sứ thần nhà Nguyên nể phục vì biết hết phong tục tập quán của họ.
Tài năng và công lao bao trùm triều chính nhưng Nhật Duật lại là người nhã nhặn, độ lượng, mừng giận không lộ ra sắc mặt. Trong việc nước, ông rất trung thực và thẳng thắn, xứng đáng là danh tướng văn võ toàn tài trong sử Việt.
Trần Quang Khải - danh tướng "cuớp giáo giặc"
Trần Quang Khải (1241-1294) là nhà quân sự, ngoại giao, nhà thơ lớn của dân tộc. Ông từng nắm giữ những cương vị chủ chốt trong cuộc kháng chiến chống Mông - Nguyên lần thứ hai và thứ ba.
Sinh thời, ông từng được phong tước Chiêu Minh đại vương, Tướng quốc Thái úy, Thượng tướng Thái sư, nắm giữ quyền nội chính. Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ hai (1285) và thứ ba (1288), Trần Quang Khải là vị tướng chủ chốt thứ hai, chỉ sau Trần Quốc Tuấn, có nhiều công lao lớn trên chiến trường.
Thượng tướng Trần Quang Khải chính là chỉ huy tối cao trong trận đánh tan quân Nguyên ở Chương Dương và Thăng Long, khôi phục kinh thành vào cuối tháng 5/1285, được sử sách đánh giá "là chiến công to nhất lúc bấy giờ".
Trần Quang Khải còn là nhà ngoại giao tài giỏi, nhà thơ lớn của dân tộc với nhiều tác phẩm có giá trị cho nền văn học nước nhà.
